Χωριό του Δήμου Λάμπης, σε απόσταση 33 χιλιομέτρων από το Ρέθυμνο και 6 χιλιομέτρων από το Σπήλι, την έδρα του Δήμου Λάμπης, σε υψόμετρο 640 μέτρων, στους νότιους πρόποδες του όρους Κέντρος.
Το Τοπικό Διαμέρισμα Κισσού αποτελείται από δύο οικισμούς (Κισσός και Κισσού Κάμπος) και σύμφωνα με την απογραφή του 2001 αριθμούσε 180 κατοίκους.
Οικισμός Κισσού
Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρεται Kissos με 15 χριστιανικές και 15 τούρκικες οικογένειες. Το 1881 ανήκει στο Δήμο Αγίου Πνεύματος με 181 Χριστιανούς και 27 Τούρκους κατοίκους. Το 1900 είναι στον ίδιο Δήμο με 214 κατοίκους. Το 1928 είναι στην κοινότητα Αρδάκτου με 247 κατοίκους. Το 1935 ιδρύεται ομώνυμη κοινότητα που περιλαμβάνει και τον Κάμπο Κισσού. Το 1940 έχει 254 κατοίκους, το 1951 έχει 239, το 1961 έχει 237, το 1971 214, το 1981 177, το 1991 179 και το 2001 (τελευταία απογραφή) έχει 180 κατοίκους.
Ο Κισσός παρουσιάζει πάμπολλες φυσικές ομορφιές, ενώ στο χωριό διατηρούνται σε καλή κατάσταση Βυζαντινές εκκλησίες με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες: Ιερός Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, της Παναγίας και του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Ακόμα, κοντά στο χωριό βρίσκεται και η ιστορική μονή του Αγίου Πνεύματος.
Οικισμός Κισσού Κάμπος
Άρχισε να δημιουργείται μετά το 1930 που διανοίχτηκε ο αμαξωτός δρόμος προς Ρέθυμνο. Στην αρχή κατασκευάστηκε μια ξύλινη κατασκευή (παράγκα) και μετά άρχισαν να χτίζονται τα πρώτα σπίτια και να δραστηριοποιούνται οι πρώτοι κάτοικοι επιχειρηματικά.
Σήμερα ο οικισμός παρουσιάζει αύξηση πληθυσμού, χτίζονται αρκετές νέες οικοδομές από κατοίκους των γύρων χωριών, ενώ αρκετοί δραστηριοποιούνται επαγγελματικά.
Ο Κάμπος Κισσού το 1971 είχε 8 οικογένειες με 37 κατοίκους και το 1981 10 οικογένειες με 43 κατοίκους.
Στον οικισμό τα τελευταία χρόνια χτίστηκε και λειτουργεί λαμπρός ναός αφιερωμένος στον Άγιο Βασίλειο.
ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Τρεις εκκλησίες βυζαντινής εποχής με θαυμάσιες αγιογραφίες και η παλιά βρύση που βρίσκονται μέσα στο χωριό.
Η Μονή του Αγίου Πνεύματος και τα ξωκλήσια του χωριού: Αγίας Παρασκευής, Αγίου Γεωργίου και Αγίου Νικολάου.
Στου Κισσού τον Κάμπο βρίσκονται δύο νεότευκτες εκκλησίες: ο κυρίως ναός του οικισμού που είναι αφιερωμένος στον Άγιο Βασίλειο και ο πετρόκτιστος ιδιωτικός ναός της Αγίας Θωμαϊδος.
• Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ
Στη μέση του χωριού βρίσκεται ο ιερός ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, ο οποίος είναι και ο ενοριακός ναός του χωριού. Έχει δώσει το όνομα του στην τοπική ενορία. Είναι δίκλιτος ναός, χωρίς τρούλο, καλαίσθητος και εξωραϊσμένος. Το νότιο κλίτος της Μεταμορφώσεως είναι κατάγραφο με αγιογραφίες.
• Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
Βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του χωριού και εορτάζει στις 8 του Σεπτέμβρη, το Γεννέθλιο της Θεοτόκου. Διαθέτει αγιογραφίες και περίτεχνο καμπαναριό.
• Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ
Δυτικά του χωριού ευρίσκεται ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, ο οποίος γιορτάζει στις 26 Σεπτεμβρίου. Εσωτερικά είναι κατάγραφος με αγιογραφίες, οι οποίες σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση και έχουν έντονη ζωηρή απόχρωση. Σημαντικό είναι ότι στο ναό αυτό υπάρχουν δύο στρώματα αγιογραφιών, γεγονός το οποίο διακρίνεται σε ορισμένα σημεία όπου έχει καταστραφεί το εξωτερικό στρώμα και αποκαλύπτεται το εσωτερικό.
• ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
Η ίδρυση της Μονής Αγίου Πνεύματος χάνεται στα βάθη των αιώνων. Το πιθανότερο είναι ότι η ίδρυσή της ανάγεται κατά το τέλος της δευτεροβυζαντινής περιόδου (961-1204 μ.Χ.) ή κατά τα χρόνια της πρώιμης Ενετοκρατίας στην Κρήτη.
Αρκετά Ενετικά (νοταριανά) έγγραφα αναφέρονται στη μονή κατά τα έτη 1635 και 1640, δηλαδή πριν την τουρκοκρατία, τα οποία πιστοποιούν ότι το μοναστήρι βρισκόταν σε άνθηση και πλήρη λειτουργία κατά το χρονικό αυτό διάστημα. Το ίδιο πιστοποιεί, λίγο αργότερα, έγγραφο του 1658, του ιεροδικείου Ρεθύμνης, μιας και η Κρήτη βρισκόταν υπό τούρκικη κυριαρχία. Έκτοτε αρκετά έγγραφα – Σουλτανικά φιρμάνια και Συνοδικά Σιγγιλιώδη Πατριαρχικά γράμματα- έχουν εκδοθεί για θέματα που αφορούσαν το μοναστήρι, κάποια από τα οποία διασώθηκαν στο αρχείο της Ιεράς Μονής Πρέβελη.
Λειτουργούσε ως αυτόνομη ενοριακή Μονή από την ίδρυσή της μέχρι την 15η Ιουνίου 1821, ημέρα που γνώρισε την τουρκική θηριωδία, καθώς Αμπαδιώτες Τούρκοι σε επέλαση τους σφαγίασαν τους μοναχούς και πυρπόλυσαν το κτιριακό συγκρότημα. Υπήρξε, μάλιστα, η πρώτη Μονή, η οποία καταστράφηκε από τους Τούρκους κατά την επανάσταση του 1821 στην Κρήτη.
Το μοναστήρι – ακατοίκητο πια- προσαρτήθηκε ως Μετόχι στο πλησιέστερο και ισχυρότερο τότε μοναστήρι του Πρέβελη και το έτος 1836 υπό τη σοφή καθοδήγηση του Επισκόπου Λάμπης Νικοδήμου Σουμπασάκη ιδρύθηκε και λειτούργησε στο Άγιο Πνεύμα η περιώνυμη «Σχολή του Αγίου Πνεύματος», η οποία αναδείχθηκε ως ένα από τα σημαντικότερα και μεγαλύτερα πνευματικά κέντρα της τουρκοκρατούμενης Κρήτης κατά το 19ο αιώνα. Η εμβέλεια του πνευματικού αυτού κέντρου εκτεινόταν από τη νήσο Γαύδο, σ’ ολόκληρη την Επαρχία Σφακίων και Αγίου Βασιλείου. Ενίοτε κάλυπτε και τις ανάγκες των επαρχιών Καινουρίου, Πυργιωτίσσης, Αμαρίου και της περιοχής του δυτικού Ρεθύμνου. Χιλιάδες Κρητικόπουλα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας θήτευσαν στο σεπτό αυτό χώρο και τράφηκαν πνευματικά, σωματικά και ψυχικά.
Στον περιβάλλοντα χώρο της Μονής υπάρχει μνημείο πεσόντων προς τιμήν των διακοσίων εθελοντών αγωνιστών που έπεσαν ηρωικά πολεμώντας τους Τούρκους στις 5 Δεκεμβρίου 1868.
Ήταν το στρατιωτικό σώμα του Δημητρίου Πετροπουλάκη, που ήρθαν στην Κρήτη για να βοηθήσουν τους επαναστατημένους Κρητικούς.
Πρόσφατα, ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Λάμπης Συβρίτου και Σφακίων κ.κ. Ειρηναίος έκανε πράξη την επανίδρυση της μονής. Γίνονται συνεχείς προσπάθειες για την αναστύλωση και πλήρη λειτουργία της Μονής.
• ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
Βρίσκεται σε μία μαγευτική τοποθεσία, κοντά σε πηγή με κρυστάλλινο παγωμένο νερό. Ανακαινίσθηκε το 2003 με προσφορές και κάθε είδους βοήθεια των κατοίκων του χωριού.
• «Η ΠΑΛΙΑ ΒΡΥΣΗ»
Κάτω από την κεντρική Πλατεία του χωριού και μεταξύ δύο αιωνόβιων πλατάνων βρίσκεται το παλιό υδραγωγείο ή παλιά βρύση, όπως χαρακτηριστικά λέγεται. Αποτελεί σπουδαίο έργο τέχνης με πλήθος διακοσμητικών στοιχείων.
• ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ ΚΙΣΣΟΥ
*********************************************************
ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΚΑΛΟΥΣ ΤΗΣ ΓΥΡΩ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
• ΤΟ ΔΑΣΟΣ ΣΤΟΥΣ ΒΑΤΟΛΑΚΚΟΥΣ
Σε έκταση 600 περίπου στρεμμάτων, δημιουργήθηκε το 1985 από την Διεύθυνση Δασών Νομού Ρεθύμνης, ένα θαυμάσιο δάσος σε παραχωρηθείσα από την τότε Κοινότητα Κισσού έκταση. Η ποικιλία της χλωρίδας είναι μεγάλη, τόσο στα είδη των δένδρων που φυτεύθηκαν ( Πεύκα, Κυπαρίσσια, Ακακίες κλπ.), όσο και στα αυτοφυή ( Πρυνάρια, Αγριελιές και κάθε λογής θάμνοι και βότανα).
• ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
Στην περιοχή αυτή που βρίσκεται και το φερώνυμο ξωκλήσι υπάρχει πηγή με το πιο κρύο και κρυστάλλινο νερό που μπορεί να συναντήσει κανείς στον οικισμό, ενώ η περιοχή είναι κατάφυτη από πανύψηλα δέντρα όπως πλατάνια και πρινάρια, οπωροφόρα δέντρα και καταπράσινους θάμνους. Η θέα από το ξωκλήσι προς το Φαράγγι του Κόκκινου Δέτη είναι μοναδική.
• ΤΟ ΦΑΡΑΓΓΙ ΚΑΙ Ο ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΔΕΤΗΣ
- Στην περιοχή υπάρχει «ΤΟ ΣΗΜΑΔΙ», το φυσικό ρολόι των ντόπιων.
• ΟΡΟΠΕΔΙΟ «ΓΙΟΥΣ ΚΑΜΠΟΣ»
Θεωρείται παράδεισος για τους βοτανολόγους, το επισκέπτονται από πολλές χώρες για να μελετήσουν την πλούσια χλωρίδα του, και ιδιαίτερα τα πολλά είδη ορχιδέας που ευδοκιμούν. Επίσης, φύεται ένα από τα ελάχιστα είδη αυτοφυούς τουλίπας στην Κρήτη, και συγκεκριμένα η εντυπωσιακή κόκκινη τουλίπα Tulipa Doerfleri .
Το οροπέδιο είναι ένα από τα πιο παραγωγικά μέρη του νησιού μας. Ακόμα και σήμερα καλλιεργούνται ποικίλα δημητριακά. Ξακουστό, όμως, είναι στην Κρήτη για την παραγωγή άνυδρων κηπευτικών όψιμης περιόδου.
Στο οροπέδιο υπάρχει μία καταπληκτική τοποθεσία. Είναι η πηγή του Αγίου Ιωάννη με το κρυσταλλένιο νερό, τα τεράστια πλατάνια και το γραφικό εκκλησάκι. Η θέα προς το οροπέδιο είναι μοναδική.
ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Από τα παλιά χρόνια μέχρι και πριν λίγες δεκαετίες που το χωριό βρισκόταν σε ακμή, οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Σ’ αυτό συνετέλεσαν το εύφορο έδαφος, οι επιφανειακές πηγές που άρδευαν την περιοχή, η δασωμένη ορεινή περιοχή και το οροπέδιο Γιους Κάμπος.
Κάποιες οικογένειες ασχολούνταν συστηματικά με την κτηνοτροφία (πρόβατα, κατσίκες) που τα έβοσκαν στις ορεινές περιοχές του χωριού. Οι περισσότεροι, όμως, κάτοικοι είχαν οικόσιτα ζώα που τα χρησιμοποιούσαν για τις διάφορες δουλείες τους (όργωμα, αλώνισμα, μέσα μεταφοράς), αλλά και για να παίρνουν απ’ αυτά κτηνοτροφικά προϊόντα για τις ανάγκες τους (κρέας, γάλα, μαλλί κλπ.). Γι’ αυτό εξέτρεφαν στους στάβλους τους αγελάδες, γαϊδούρια, άλογα, πρόβατα, κατσίκες, χοίρους, κότες κλπ.
Γεωργικά προϊόντα
- Λάδι : Από τα βασικότερα προϊόντα
Οι περισσότερες ελιές της περιοχής ήταν χοντρολιές και η συλλογή του καρπού γινόταν με το χέρι, ενώ τώρα πολλά δέντρα αντικαθίστανται από άλλες ποικιλίες, τσουνάτες ή κορωνέικες.
- Δημητριακά : Κυρίως σιτηρά που τα καλλιεργούσαν και τα επεξεργάζονταν με τον πατροπαράδοτο τρόπο.
- Όσπρια : κουκιά, φασόλια, φακές, φάβα
- Κηπευτικά : Μικροί κήποι για τις οικογενειακές ανάγκες σε λαχανικά διατηρούνται ακόμα και σήμερα σε πολλά μέρη του χωριού. Καλλιεργούνται όμως και σε μεγαλύτερη ποσότητα για το εμπόριο άνυδρα λαχανικά αρίστης ποιότητας, κυρίως φασόλια, στο οροπέδιο Γιους Κάμπος.
- Αμπέλια : Υπάρχουν πολλές ποικιλίες, αλλά για το περίφημο κόκκινο κισσανό κρασί καλλιεργείται το λιάτικο σταφύλι.
- Δενδροκομία : Κάθε λογής φρούτα.
ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΣΗΜΕΡΑ
- Μετάξι : Η καλλιέργεια του και η επεξεργασία του γινόταν μέχρι πριν λίγες δεκαετίες.
- Λινάρι : Το καλλιεργούσαν και έφτιαχναν απ’ αυτό λινά υφάσματα.
ΙΕΡΕΙΣ
Η ενορία Κισσού ονομάζεται Ενορία Ιερού Ναού Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και συμπεριλαμβάνει και τον οικισμό Κισσού Κάμπος.
Ονόματα ιερέων που υπηρέτησαν στην ενορία του χωριού από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα:
Όνομα ιερέα Τόπος καταγωγής
1. παπα-Γιώργης Μιχ. Μαυρομιχελάκης Κισσός
2. παπα-Μανώλης Εφεντάκης ή Εφεντόπαπας Κεντροχώρι
3. παπα-Γιώργης Παπαδάκης Βρύσες
4. παπα-Γιώργης Σηφακάκης Ροδάκινο
5. παπα-Βασίλης Σταυριανάκης Δρύμισκο
6. παπα-Αγαμέμνων Χλιαουτάκης Κεντροχώρι
7. παπα-Γιάννης Κακογιαννάκης Βρύσες
8. παπα-Παύλος Στεφανάκης Άρδακτος
9. παπα-Αντώνης Βρέτζος Πλάτανος Αμαρίου
10. παπα-Νικολής Τσιγδινός Κισσός
ΤΟΠΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ
1. Η ΑΡΧΟΝΤΙΣΣΑ ΜΑΡΙΑ
Κάποια Αρχόντισσα Μαρία ή Αιγιδού Μαρία (προσονομασία που της δόθηκε από το μεγάλο κοπάδι αίγες που κατείχε) ή Πλουσία Μαρία σύμφωνα με την παράδοση υπήρξε η ιδρυτής-κτήτορας της Μονής του Αγίου Πνεύματος και ήταν Βυζαντινής καταγωγής. Η περιουσία της άρχιζε από την κορυφογραμμή του βουνού Κέντρος και άγγιζε το Λιβυκό Πέλαγος, περιλαμβάνοντας έτσι τις σημερινές περιφέρειες των χωριών Κισσός (πιθανόν και το οροπέδιο Γιους Κάμπος), Κεντροχώρι, Ακούμια και Βρύσες. Σύμφωνα με την παράδοση κατοικούσε μόνιμα στον Κισσό, ίδρυσε τη Μονή του Αγίου Πνεύματος την οποία έκανε πνευματικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής, κατά τα τελευταία δε χρόνια της ζωής της μόνασε και πέθανε εκεί.
Καθώς δεν έχει σωθεί μέχρι τις μέρες μας κανένα ιστορικό στοιχείο που ν’ αναφέρεται στην Αρχόντισσα, δεν γνωρίζουμε την ακριβή χρονική περίοδο κατά την οποία έζησε.
2. Η ΚΑΜΠΑΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
3. Η ΚΑΜΠΑΝΑ ΤΟΥ ΑΗ-ΓΙΑΝΝΗ
Σύμφωνα με την παράδοση, στην εκκλησία του Αη-Γιάννη υπήρχε παλιά καμπάνα κρεμασμένη σε ξύλινα δοκάρια, η οποία κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας τοποθετήθηκε από τους Χριστιανούς σε λάκκο σε τρόχαλο κάπου κοντά στην εκκλησία και σκεπάστηκε με πέτρες. Ως σημάδι για το που βρισκόταν η καμπάνα είχαν μια μεγάλη αγκαραθιά που βρισκόταν εκεί. Με την πάροδο των χρόνων, όμως, ξεχάστηκε το ακριβές μέρος που βρισκόταν η καμπάνα.
4. Η ΚΑΚΗ ΧΑΝΟΥΜΙΣΣΑ
Στο Μεσοχώρι κατοικούσε μια άσπλαχνη χανούμισσα, πιθανότατα η Χαμαλοχανούμη ή η Σμαηλοχανούμη, η οποία είχε ένα μεγάλο φούρνο στον οποίο πετούσε τα ανυποψίαστα θύματα της. Προσκαλούσε περαστικά χριστιανόπουλα να ζεσταθούν στον φούρνο της και την κατάλληλη στιγμή τα πετούσε μέσα σ’αυτόν όπου και έβρισκαν τραγικό θάνατο. Σύμφωνα με την παράδοση σκότωσε τοιουτοτρόπως 3-4 παιδάκια, ενώ όταν πέθανε και ενταφιάστηκε η γη δεν δεχόταν το πτώμα της. Οι ομόθρησκοι της την έθαψαν επτά φορές καθώς η γη την αναξερνούσε.
5. Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΗ-ΓΙΩΡΓΗ
Νοτιοανατολικά και χαμηλότερα από την σημερινή θέση της εκκλησίας σώζονται ευδιάκριτα τα ερείπια τα ερείπια κτίσματος που σύμφωνα με την παράδοση ήταν η πρωταρχική εκκλησία τ’ Αη-Γιώργη. Σύμφωνα με την ίδια παράδοση το μέρος αυτός δεν ήταν αρεστό στον Άγιο γι’ αυτό κάθε βράδυ το εικόνισμα του έφευγε και μετακινιόνταν σ’ ένα κυπαρίσσι που βρίσκονταν στην σημερινή θέση της εκκλησίας. Έτσι, οι Χριστιανοί εγκατέλειψαν τον παλιό ναό και έκτισαν τον σημερινό στη νέα θέση.
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ – ΣΟΓΙΑ
Οικογένειες που υπάρχουν σήμερα
1. Αλεξανδράκης
2. Ανυφαντάκης
3. Απανωμεριτάκης
4. Βαβουράκης
5. Γαραντωνάκης
6. Γεωργακάκης
7. Εφεντάκης
8. Ζωνουδάκης
9. Λουκάκης
10. Μαθιουδάκης
11. Μαυρομιχελάκης
12. Μελαμπιανάκης
13. Μυγιάκης
14. Νικολιδάκης
15. Πεδιαδιτάκης
16. Πετρουλάκης
17. Στρατιδάκης
18. Τζαγκαράκης
19. Τσιγδινός
Οικογένειες που έσβησαν
1. Γαβαλάκης
2. Θεοδοσουλάκης
3. Καρακατσανάκης
4. Λαμπαρδάκης
5. Σμυρνάκης
6. Ταταράκης
ΠΑΛΙΕΣ ΦΑΜΠΡΙΚΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
1. Η φάμπρικα του Τσιγδινού
2. Του Μυγιομανώλη η φάμπρικα
3. Η φάμπρικα στον Αμαδότοπο (πολλοί ιδιοκτήτες)
4. Η φάμπρικα των Πεδιαϊτιδω
5. Το λιοτρίβι του Αγίου Πνεύματος
6. Του Ζωνουδάκη το ελαιοτριβείο
-Καμία φάμπρικα δεν βρίσκεται σε λειτουργία σήμερα
ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
1. Ο νερόμυλος στον Καλαμιάρη
2. Ο νερόμυλος του Κατουμή
3. Ο Παλιέμυλος
-Έχουν να λειτουργήσουν αρκετές δεκαετίες
ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΙΣΣΟΥ
Το Δημοτικό Σχολείο φαίνεται ότι λειτουργούσε στην Μονή Αγίου Πνεύματος από το 1899-00 και εξυπηρετούσε τα χωριά Κισσός – Κενροχώρι – Πλατανές.
Τα σχολικά έτη 1929-30 και 1933-34 άνοιξαν τα σχολεία του Κεντροχωρίου και του Πλατανέ και έμειναν μόνο τα παιδιά του Κισσού μέχρι το 1947. Τότε το Δημοτικό Σχολείο μεταφέρθηκε στον Κισσό στο καινούριο κτίριο και λειτουργούσε συνεχώς ως μονοθέσιο εκτός από το σχολικό έτος 1970-71 που λειτούργησε ως διθέσιο.
Το Σχολείο έκλεισε οριστικά το έτος 1991-92 και οι μαθητές από τότε μεταφέρονται στο Σπήλι.
ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΠΟΥ ΥΠΗΡΕΤΗΣΑΝ Σ’ ΑΥΤΟ
1. Φωτάκης Ευάγγελος
2. Παπαδάκης Πέτρος
3. Αλεξανδράκης Ιωάννης
4. Σπιτάδη Μαρία
5. Παπουτσιδάκης Αθανάσιος
6. Ξεκαλάκης Γεώργιος
7. Καλαφάτη Μαρία
8. Πεδιαδιτάκη Άννα
9. Σταματογιαννάκης Ιωάννης
10. Αντωνάκης Ιπποκράτης
11. Μαρκογιαννάκη Αθηνά
12. Παπαδογιάννης Γεώργιος
13. Πετρουλάκης Ευθύμιος
14. Ταταράκης Κων/νος
15. Δουκάκης Θεοχάρης
16. Γιαννούλης Θεόφιλος
17. Σπανουδάκη Αθηνά
18. Μαρούλη Αδαμαντία
19. Δερεδάκης Κων/νος
20. Δεληδάκης Νικόλαος
21. Λουλάκη Δέσποινα
22. Ψυλλάκης Ιωάννης
23. Βλαστός Μιχαήλ
24. Ζαχαριουδάκης Εμμανουήλ
25. Ρουκουνάκης Γεώργιος
26. Βρυλάκη Πηνελόπη
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ:
Το εθελοντικό σώμα του Δημητρίου Πετροπουλάκη
Το ισχυρό αυτό εθελοντικό σώμα, δημιουργήθηκε στη Λακωνία, αποτελείτο από δύναμη 1.000 περίπου εθελοντών αγωνιστών και με αρχηγό τον παλαίμαχο Μανιάτη αγωνιστή και απόστρατο Συνταγματάρχη Δημήτριο Πετροπουλάκη είχε κατέβει στην Κρήτη για την ενίσχυση του αγώνα στις 29 Νοεμβρίου 1868. Οι εθελοντές αυτοί διασκορπίστηκαν στις 5 Δεκεμβρίου 1868 για τροφή και νερό στα χωριά της νότιας πλευράς του Κέντρους, από Κρύα Βρύση μέχρι Κισσό και από Ακούμια μέχρι Βάτο.
Οι Τούρκοι γνώριζαν εξ αρχής την άφιξη των εθελοντών και σχεδίαζαν την εξόντωσή τους για να λήξει οριστικά η επανάσταση του 1866. Η πρώτη συμπλοκή με τους Τούρκους έγινε πριν το Άγιο Πνεύμα στην θέση Λίμνη με νεκρό ένα Τούρκο. Το εθελοντικό σώμα εφοδιάστηκε στο μοναστήρι και παρατάχθηκε για μάχη στη θέση Εβγορίτες όπου δέχτηκε την επίθεση των Τούρκων. Αν και απέκρουσαν δύο φορές τις επιθέσεις των εχθρών την Τρίτη υποχώρησαν ανατολικότερα ανάμεσα στο Κεντροχώρι και την Κρύα Βρύση. Δυστυχώς τότε έπεσαν στην ενέδρα των Τούρκων στη θέση που σήμερα ονομάζεται «Λιαποκεφαλές» και αποδεκατίστηκαν. Όσοι σώθηκαν πήγαν νοτιοδυτικά κατευθυνόμενοι προς ΄Αρδακτο. Δυστυχώς όμως παρασύρθηκαν από τον πλημμυρισμένο Ακουμιανό Ποταμό και ολοκληρώθηκε η καταστροφή που είχε σα αποτέλεσμα το θάνατο 200 εθελοντών και τον τραυματισμό άλλων τόσων. Η μάχη αυτή ήταν η δεύτερη μετά το Ολοκαύτωμα το Αρκαδιού πολύνεκρη συμφορά της μεγάλης Κρητικής Επανάστασης του 1866.
-Συγκέντρωση υλικού και επιμέλεια κειμένων
από το συνταξιούχο δάσκαλο Γεώργιο Γαραντωνάκη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. Γ. Τσιγδινού : Μνημεία – Ιστορία – Παράδοση Κισσού Αγίου Βασιλείου
2. Στέργιου Σπανάκη : Πόλεις και Χωριά της Κρήτης
3. Νίκου Φασατάκη : Η τ. επαρχία Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης
4. Αρχεία του Δήμου Λάμπης
5. Προσωπικές μαρτυρίες
99
