H Εκδήλωση στην Αθήνα για την κοπή της Πρωτοχρονιάτικης πίτας θα γίνει στο κέντρο «ΖΟΡΜΠΑΣ» στην Λεωφ. Συγγρού, ημέρα Σάββατο 29 Ιανουαρίου 2011,θα μας διασκεδάσει το συγκρότημα του Γιώργη Παπαδάκη.Σας περιμένουμε όλους να περάσουμε μια υπέροχη βραδιά όπως και στις 6 Αυγούστου στο Χωριό.
Σας γνωρίζουμε επίσης ότι δημιουργήθηκε το νέο site ,για να συνδεθείτε ακολουθήστε τον σύνδεσμο http://www.kissoscrete.gr/.
Σας Ευχαριστούμε και Σας ευχόμαστε καλές γιορτές.
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΚΑΙ ΤΟ Δ.Σ.
Τετάρτη 15 Δεκεμβρίου 2010
Σάββατο 13 Νοεμβρίου 2010
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ 24 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2010
ΠΡΑΚΤΙΚΟ 8ο της 24ης ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2010
Στον Κισσό του Δήμου Λάμπης σήμερα 24-10-2010 ημέρα Κυριακή και ώρα 11:30 π.μ., στην αίθουσα του πρώην Δημοτικού Σχολείου, κατόπιν προσκλήσεως του Προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου κ. Ανυφαντάκη Ιωάννη του Νικολάου, σύμφωνα με το Καταστατικό, συνήλθε σε σύσκεψη το Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου με θέματα ημερήσιας διάταξης τα εξής:
1) Χρήση και ονομασία του πρώην Δημοτικού Σχολείου Κισσού.
2) Τοποθέτηση πινάκων για ανακοινώσεις Πρακτικών του Συλλόγου και αναγραφή ονομάτων των προσφερόντων για την ολοκλήρωση ανακαίνισης του πρώην Δημοτικού Σχολείου.
3) Εκδήλωση στην Αθήνα για την κοπή της Πρωτοχρονιάτικης πίτας.
4) Δημιουργία “site” του Συλλόγου στο “Internet”.
Παρόντες ήταν: 1) Ο Πρόεδρος του Δ.Σ. κ. Ανυφαντάκης Ιωάννης του Νικολάου, 2) Ο Αντιπρόεδρος του Δ.Σ. κ. Πετρουλάκης Μιχαήλ του Κων/νου, 3) Ο Ταμίας του Δ.Σ. κ. Τσιγδινός Ευστράτιος του Νικολάου και 4) Ο Βοηθός Γενικός Γραμματέας κ. Τσιγδινός Μιχαήλ του Ανδρέα. Απόντες ήταν: 1) Ο Γενικός Γραμματέας του Δ.Σ. κ. Ανυφαντάκης Ιωάννης του Γεωργίου, 2) Το Μέλος του Δ.Σ. κ. Μαυρομιχελάκης Μιχαήλ του Χρήστου και 3) Το Μέλος του Δ.Σ. κ. Λουκάκης Σταμάτης του Εμμανουήλ. Κατόπιν διαπιστώσεως της ύπαρξης απαρτίας σύμφωνα με το Καταστατικό, το Διοικητικό Συμβούλιο κατόπιν διαλογικής συζήτησης, ομόφωνα αποφάσισε τα ακόλουθα:
1) Να προστεθεί επιγραφή στην είσοδο του πρώην Δημοτικού Σχολείου Κισσού, κάτω από την επιγραφή με την επωνυμία του Συλλόγου, η οποία να αναγράφει «ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΙΣΣΟΥ», με στόχο να γίνονται όλες οι πολιτιστικές εκδηλώσεις του Δ.Δ. Κισσού.
2) Να τοποθετηθούν δύο πίνακες, ένας ο οποίος θα δέχεται ανακοινώσεις των Πρακτικών του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου και ένας δεύτερος στον οποίο θα αναγράφονται τα ονόματα όλων όσοι προσέφεραν για την ολοκλήρωση ανακαίνισης, μέσα και έξω, του πρώην Δημοτικού Σχολείου, με σκοπό να προσδιοριστεί το συνολικό κόστος του έργου.
3) Κατόπιν έρευνας για την εξεύρεση του χώρου όπου θα πραγματοποιηθεί η εκδήλωση για την κοπή της Πρωτοχρονιάτικης πίτας, αποφασίστηκε αυτή να γίνει στο κέντρο «ΖΟΡΜΠΑΣ» στην Αθήνα, Λεωφ. Συγγρού, ημέρα Σάββατο 29 Ιανουαρίου 2011.
4) Να δημιουργηθεί “site” στο “Internet”, με κατοχύρωση του ονόματος “www.kissoscrete.gr”.
Μη υπάρχοντος άλλου θέματος προς συζήτηση, λύεται η συνεδρίαση και υπογράφεται το παρόν πρακτικό.
Στον Κισσό του Δήμου Λάμπης σήμερα 24-10-2010 ημέρα Κυριακή και ώρα 11:30 π.μ., στην αίθουσα του πρώην Δημοτικού Σχολείου, κατόπιν προσκλήσεως του Προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου κ. Ανυφαντάκη Ιωάννη του Νικολάου, σύμφωνα με το Καταστατικό, συνήλθε σε σύσκεψη το Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου με θέματα ημερήσιας διάταξης τα εξής:
1) Χρήση και ονομασία του πρώην Δημοτικού Σχολείου Κισσού.
2) Τοποθέτηση πινάκων για ανακοινώσεις Πρακτικών του Συλλόγου και αναγραφή ονομάτων των προσφερόντων για την ολοκλήρωση ανακαίνισης του πρώην Δημοτικού Σχολείου.
3) Εκδήλωση στην Αθήνα για την κοπή της Πρωτοχρονιάτικης πίτας.
4) Δημιουργία “site” του Συλλόγου στο “Internet”.
Παρόντες ήταν: 1) Ο Πρόεδρος του Δ.Σ. κ. Ανυφαντάκης Ιωάννης του Νικολάου, 2) Ο Αντιπρόεδρος του Δ.Σ. κ. Πετρουλάκης Μιχαήλ του Κων/νου, 3) Ο Ταμίας του Δ.Σ. κ. Τσιγδινός Ευστράτιος του Νικολάου και 4) Ο Βοηθός Γενικός Γραμματέας κ. Τσιγδινός Μιχαήλ του Ανδρέα. Απόντες ήταν: 1) Ο Γενικός Γραμματέας του Δ.Σ. κ. Ανυφαντάκης Ιωάννης του Γεωργίου, 2) Το Μέλος του Δ.Σ. κ. Μαυρομιχελάκης Μιχαήλ του Χρήστου και 3) Το Μέλος του Δ.Σ. κ. Λουκάκης Σταμάτης του Εμμανουήλ. Κατόπιν διαπιστώσεως της ύπαρξης απαρτίας σύμφωνα με το Καταστατικό, το Διοικητικό Συμβούλιο κατόπιν διαλογικής συζήτησης, ομόφωνα αποφάσισε τα ακόλουθα:
1) Να προστεθεί επιγραφή στην είσοδο του πρώην Δημοτικού Σχολείου Κισσού, κάτω από την επιγραφή με την επωνυμία του Συλλόγου, η οποία να αναγράφει «ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΙΣΣΟΥ», με στόχο να γίνονται όλες οι πολιτιστικές εκδηλώσεις του Δ.Δ. Κισσού.
2) Να τοποθετηθούν δύο πίνακες, ένας ο οποίος θα δέχεται ανακοινώσεις των Πρακτικών του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου και ένας δεύτερος στον οποίο θα αναγράφονται τα ονόματα όλων όσοι προσέφεραν για την ολοκλήρωση ανακαίνισης, μέσα και έξω, του πρώην Δημοτικού Σχολείου, με σκοπό να προσδιοριστεί το συνολικό κόστος του έργου.
3) Κατόπιν έρευνας για την εξεύρεση του χώρου όπου θα πραγματοποιηθεί η εκδήλωση για την κοπή της Πρωτοχρονιάτικης πίτας, αποφασίστηκε αυτή να γίνει στο κέντρο «ΖΟΡΜΠΑΣ» στην Αθήνα, Λεωφ. Συγγρού, ημέρα Σάββατο 29 Ιανουαρίου 2011.
4) Να δημιουργηθεί “site” στο “Internet”, με κατοχύρωση του ονόματος “www.kissoscrete.gr”.
Μη υπάρχοντος άλλου θέματος προς συζήτηση, λύεται η συνεδρίαση και υπογράφεται το παρόν πρακτικό.
Παρασκευή 6 Αυγούστου 2010
ΠΡΩΤΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΠΡΩΗΝ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ
Με μεγάλη επιτυχία πραγματοποιήθηκε η πρώτη εκδήλωση του συλλόγου και τα εγκαίνια του πρώην δημοτικού σχολείου για την αποπεράτωση των κατασκευών μέσα και έξω .
Η εκδήλωση έγινε στο πανέμορφο φυσικό περιβάλλον ,στο γήπεδο του πρώην δημοτικού σχολείου , με τον ιδανικότερο ήχο και φώς σε μια τέλεια ατμόσφαιρα. Η προσέλευση του κόσμου ξεκίνησε απο νωρίς και μέχρι τις 11 μμ περίπου συγκεντρώθηκαν τετρακόσιοι (400)και πλέον χωριανοί και φίλοι του συλλόγου .Η εκδήλωση ξεκίνησε με την εντυπωσιακή είσοδο του συγκροτήματος "ΤΑ ΞΑΘΕΡΙΑ" που χόρεψαν κρητικούς χορούς με την υπέροχη λύρα του χωριανού μας καταξιωμένου λυράρη Ζαχαρία Στρατιδάκη.Στη συνέχεια ο Πρόεδρος καλωσόρισε τους παρευρισκόμενους και αναφέρθηκε στα σχέδια τού συλλόγου για τό χωριό και τις προοπτικές του.Ακολούθησε ο χορός του Διοικητικού Συμβουλίου κατά την διάρκεια του οποίου ο λυράρης τραγούδησε τις παρακάτω μαντινάδες : ''Πρώτος χορεύει ο Πρόεδρος με το Συμβούλιο του ,νάνε καλά που έφτιαξε όμορφο το Χωριό του. '' - ''Ενας καινούργιος άνεμος φύσηξε στο Χωριό μας και έφτιαξε έναν παράδεισο που είναι το σκολειό μας'' - ''Γειά σου Κισσέ με τ'άσπρα σου καμάρι το σκολειό σου νά 'σαι πολύ περήφανος για αυτόν τον σύλλογο σου'' . Το πρωτοφανές μαζικό αντάμωμα όλων των Κισσανών ,το υπέροχο περιβάλλον του ανακαινισμένου σχολείου,το καλό και πλήρες μενού με το καλό κρασί και το άψογο σερβίρισμα ,δημιούργησαν τις προυποθέσεις για το αξέχαστο γλέντι που κράτησε μέχρι το πρωί .Ακολουθούν φωτογραφίες και βίντεο απο το γλέντι.
Σάββατο 5 Ιουνίου 2010
ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΟΛΑ ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ
Όπως γνωρίζετε στην Γενική Συνέλευση που έγινε στις 14/3/2010 ο πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου έθεσε προς συζήτηση 10 θέματα που αφορούσαν πολιτιστικά και αναπτυξιακά έργα σχετικά με την εξέλιξη του άνω και κάτω Κισσού. Όλα τα θέματα ψηφίστηκαν παμψηφεί από την ολομέλεια της Γ.Σ.
Στο πρώτο Δ.Σ. ιεραρχήσαμε τα θέματα κατά προτεραιότητα και αμέσως αρχίσαμε να υλοποιούμε αυτό τον μεγάλο στόχο.
1ον Οργάνωση πολιτιστικής εκδήλωσης στις 6 Αυγούστου 2010
2ον Ολοκληρώνεται ο περιβάλλον χώρος του πρώην δημοτικού σχολείου
3ον Χρωματισμός όλων των κτιρίων του χωριού που είναι παλαιά και χρήζουν βαψίματος
4ον Τοποθέτηση δεξαμενής και δίκτυο άρδευσης στην θέση Φελούρια για το πρώην δημοτικό σχολείο
5ον Προγραμματίζουμε να βελτιώσουμε τις εσωτερικές κλειστές στροφές στον αυτοκινητόδρομο που περνάει μέσα από το χωριό
6ον Διαπλάτυνση πλατείας στον Άγιο Γιάννη για περισσότερες θέσεις στάθμευσης
7ον Ο Πρόεδρος του συλλόγου ήρθε σε επαφή με τον μηχανικό Αντώνη Ζωνουδάκη για να τον ενημερώσει σχετικά με το θέμα της γενικής πολεοδόμησης του κάτω Κισσού , το θέμα αυτό καθώς και ο ηλεκτροφωτισμός του κεντρικού δρόμου σε όλο το μήκος του οικισμού Κάτω Κισσού θα συζητηθούν στο επόμενο Διοικητικό Συμβούλιο.
8ον Αγορά από τον Σύλλογο του διώροφου κτιρίου στην πλατεία του χωριού πρώην ιδιοκτησία Ευθύμιου Νικολιδάκη. Μετά από μεγάλες διαπραγματεύσεις με τον ιδιοκτήτη Ολλανδό πετύχαμε οικονομική προσφορά αξίας €25,000 με τα έξοδα όλα του Συλλόγου. Πετυχαίνοντας την αγορά αυτή προγραμματίζουμε το ισόγειο να γίνει ένα καφέ-snack και ο άνω όροφος γραφεία του Συλλόγου και του εκάστοτε Προέδρου-εκπροσώπου του χωριού στον δήμο. Στην συνέχεια θα κατεδαφίσουμε τα δυο υπάρχοντα κτίρια μέσα στην πλατεία και θα γίνει τεχνική μελέτη για ανάπλαση όλης της πλατείας .Σκοπός είναι να ανέβει το νερό και η βρύση στην βορειοανατολική πλευρά της πλατείας. Καλούμε όλα τα μέλη ανάλογα με την οικονομική τους δυνατότητα να συνεισφέρουν το μέγιστο στον σύλλογο για να πετύχουμε αυτό τον μεγάλο στόχο που θα έχει ως αποτέλεσμα την δημιουργία της πιο όμορφης πλατείας σε όλη την επαρχία με την καλύτερη θέα και με το καλύτερο φυσικό περιβάλλον που εμείς θα χαιρόμαστε. Όλα τα ονόματα με τις προσφορές τους θα αναρτηθούν στο διαδίκτυο καθώς και σε μεγάλο πίνακα στο γραφείο του συλλόγου.
Οι προσφορές θα πρέπει να γίνουν έως 10 Ιουλίου το αργότερο. Εντολές μπορείτε να στέλνετε στην Alpha Bank αριθ. λογ. 663-002101-144449 και στην τράπεζα Αττικής αριθ. λογ. 84891096, Πολιτιστικός Σύλλογος Κισσού το Άγιο Πνεύμα.
Να σημειωθεί ότι ο Δήμος Λάμπης προσέφερε όλα τα χρώματα για το βάψιμο των κτιρίων καθώς και την δεξαμενή στα Φελούρια.
Σας ευχαριστούμε,
Ο Πρόεδρος και το Δ.Σ.
Στο πρώτο Δ.Σ. ιεραρχήσαμε τα θέματα κατά προτεραιότητα και αμέσως αρχίσαμε να υλοποιούμε αυτό τον μεγάλο στόχο.
1ον Οργάνωση πολιτιστικής εκδήλωσης στις 6 Αυγούστου 2010
2ον Ολοκληρώνεται ο περιβάλλον χώρος του πρώην δημοτικού σχολείου
3ον Χρωματισμός όλων των κτιρίων του χωριού που είναι παλαιά και χρήζουν βαψίματος
4ον Τοποθέτηση δεξαμενής και δίκτυο άρδευσης στην θέση Φελούρια για το πρώην δημοτικό σχολείο
5ον Προγραμματίζουμε να βελτιώσουμε τις εσωτερικές κλειστές στροφές στον αυτοκινητόδρομο που περνάει μέσα από το χωριό
6ον Διαπλάτυνση πλατείας στον Άγιο Γιάννη για περισσότερες θέσεις στάθμευσης
7ον Ο Πρόεδρος του συλλόγου ήρθε σε επαφή με τον μηχανικό Αντώνη Ζωνουδάκη για να τον ενημερώσει σχετικά με το θέμα της γενικής πολεοδόμησης του κάτω Κισσού , το θέμα αυτό καθώς και ο ηλεκτροφωτισμός του κεντρικού δρόμου σε όλο το μήκος του οικισμού Κάτω Κισσού θα συζητηθούν στο επόμενο Διοικητικό Συμβούλιο.
8ον Αγορά από τον Σύλλογο του διώροφου κτιρίου στην πλατεία του χωριού πρώην ιδιοκτησία Ευθύμιου Νικολιδάκη. Μετά από μεγάλες διαπραγματεύσεις με τον ιδιοκτήτη Ολλανδό πετύχαμε οικονομική προσφορά αξίας €25,000 με τα έξοδα όλα του Συλλόγου. Πετυχαίνοντας την αγορά αυτή προγραμματίζουμε το ισόγειο να γίνει ένα καφέ-snack και ο άνω όροφος γραφεία του Συλλόγου και του εκάστοτε Προέδρου-εκπροσώπου του χωριού στον δήμο. Στην συνέχεια θα κατεδαφίσουμε τα δυο υπάρχοντα κτίρια μέσα στην πλατεία και θα γίνει τεχνική μελέτη για ανάπλαση όλης της πλατείας .Σκοπός είναι να ανέβει το νερό και η βρύση στην βορειοανατολική πλευρά της πλατείας. Καλούμε όλα τα μέλη ανάλογα με την οικονομική τους δυνατότητα να συνεισφέρουν το μέγιστο στον σύλλογο για να πετύχουμε αυτό τον μεγάλο στόχο που θα έχει ως αποτέλεσμα την δημιουργία της πιο όμορφης πλατείας σε όλη την επαρχία με την καλύτερη θέα και με το καλύτερο φυσικό περιβάλλον που εμείς θα χαιρόμαστε. Όλα τα ονόματα με τις προσφορές τους θα αναρτηθούν στο διαδίκτυο καθώς και σε μεγάλο πίνακα στο γραφείο του συλλόγου.
Οι προσφορές θα πρέπει να γίνουν έως 10 Ιουλίου το αργότερο. Εντολές μπορείτε να στέλνετε στην Alpha Bank αριθ. λογ. 663-002101-144449 και στην τράπεζα Αττικής αριθ. λογ. 84891096, Πολιτιστικός Σύλλογος Κισσού το Άγιο Πνεύμα.
Να σημειωθεί ότι ο Δήμος Λάμπης προσέφερε όλα τα χρώματα για το βάψιμο των κτιρίων καθώς και την δεξαμενή στα Φελούρια.
Σας ευχαριστούμε,
Ο Πρόεδρος και το Δ.Σ.
Τετάρτη 26 Μαΐου 2010
ΓΙΟΡΤΗ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ 2010
Με μεγάλη λαμπρότητα , με συμμετοχή των αρχών και πλήθος κόσμου, πραγματοποιήθηκε και φέτος η γιορτή του Αγίου Πνεύματος .Στην Θεία Λειτουργία χοροστάτησε ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης της Ιεράς Μητρόπολης Λάμπης ,Συβρίτου και Σφακίων κ.κ. Ειρηναίος .
Μετά την Θεία Λειτουργία ακολούθησε παραδοσιακό κέρασμα και γλέντι
.
Μετά την Θεία Λειτουργία ακολούθησε παραδοσιακό κέρασμα και γλέντι
.
Στην επιστροφή από το Μοναστήρι Ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης κ.κ.Ειρηναίος μαζί με Τον Δήμαρχο Λάμπης Κο Ταταράκη Γιάννη ,επισκέφτηκαν το ανακαινισμένο κτίριο του πρώην Δημοτικού Σχολείου .Τους υποδέχθηκε ό Πρόεδρος του Συλλόγου και τους ανέπτυξε τά σχέδια του Συλλόγου σχετικά με την μελλοντική χρήση του κτιρίου ως ερευνητικού κέντρου βοτανολογίας και ανθολογίας .Και οι δύο άκουσαν με προσοχή τα σχέδια του Συλλόγου συμφώνησαν με την ιδέα και υποσχέθηκαν να βοηθήσουν για την πραγματοποίηση της.
Τετάρτη 12 Μαΐου 2010
ΣΕ ΕΞΕΛΙΞΗ ΟΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
Ολοκληρώθηκαν οι εργασίες δεντροφύτευσης και γκαζόν , κατέβηκε νερό από τα Φελούρια μέσω νέας δεξαμενής 10 κυβικών ,με δίκτυο μέσω του νέου δρόμου.
Τετάρτη 7 Απριλίου 2010
ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΑΣ
Κισσός
Χωριό του Δήμου Λάμπης, σε απόσταση 33 χιλιομέτρων από το Ρέθυμνο και 6 χιλιομέτρων από το Σπήλι, την έδρα του Δήμου Λάμπης, σε υψόμετρο 640 μέτρων, στους νότιους πρόποδες του όρους Κέντρος.
Το Τοπικό Διαμέρισμα Κισσού αποτελείται από δύο οικισμούς (Κισσός και Κισσού Κάμπος) και σύμφωνα με την απογραφή του 2001 αριθμούσε 180 κατοίκους.
Οικισμός Κισσού
Ιδρύθηκε γύρω στον 9ο – 10ο αιώνα και πήρε το όνομά του από τους πολλούς πετροκισσούς που υπάρχουν στην περιοχή. Ο Κισσός αναφέρεται στην επαρχία Αγίου Βασιλείου Νομού Ρεθύμνου, το 1577 από τον Fr. Barozzi Chisso, από τον Καστροφύλακα με 222 κατοίκους το 1583 και με 178 οφειλόμενες αγγαρείες, από τον Βασιλακάτα το 1630. Στην τούρκικη απογραφή του 1659 αναφέρεται Kiso με 33 σπίτια.
Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρεται Kissos με 15 χριστιανικές και 15 τούρκικες οικογένειες. Το 1881 ανήκει στο Δήμο Αγίου Πνεύματος με 181 Χριστιανούς και 27 Τούρκους κατοίκους. Το 1900 είναι στον ίδιο Δήμο με 214 κατοίκους. Το 1928 είναι στην κοινότητα Αρδάκτου με 247 κατοίκους. Το 1935 ιδρύεται ομώνυμη κοινότητα που περιλαμβάνει και τον Κάμπο Κισσού. Το 1940 έχει 254 κατοίκους, το 1951 έχει 239, το 1961 έχει 237, το 1971 214, το 1981 177, το 1991 179 και το 2001 (τελευταία απογραφή) έχει 180 κατοίκους.
Ο Κισσός παρουσιάζει πάμπολλες φυσικές ομορφιές, ενώ στο χωριό διατηρούνται σε καλή κατάσταση Βυζαντινές εκκλησίες με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες: Ιερός Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, της Παναγίας και του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Ακόμα, κοντά στο χωριό βρίσκεται και η ιστορική μονή του Αγίου Πνεύματος.
Οικισμός Κισσού Κάμπος
Σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από τον Κισσό βρίσκεται ο οικισμός Κισσού Κάμπος σε υψόμετρο 490 μέτρων.
Άρχισε να δημιουργείται μετά το 1930 που διανοίχτηκε ο αμαξωτός δρόμος προς Ρέθυμνο. Στην αρχή κατασκευάστηκε μια ξύλινη κατασκευή (παράγκα) και μετά άρχισαν να χτίζονται τα πρώτα σπίτια και να δραστηριοποιούνται οι πρώτοι κάτοικοι επιχειρηματικά.
Σήμερα ο οικισμός παρουσιάζει αύξηση πληθυσμού, χτίζονται αρκετές νέες οικοδομές από κατοίκους των γύρων χωριών, ενώ αρκετοί δραστηριοποιούνται επαγγελματικά.
Ο Κάμπος Κισσού το 1971 είχε 8 οικογένειες με 37 κατοίκους και το 1981 10 οικογένειες με 43 κατοίκους.
Στον οικισμό τα τελευταία χρόνια χτίστηκε και λειτουργεί λαμπρός ναός αφιερωμένος στον Άγιο Βασίλειο.
ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Τρεις εκκλησίες βυζαντινής εποχής με θαυμάσιες αγιογραφίες και η παλιά βρύση που βρίσκονται μέσα στο χωριό.
Η Μονή του Αγίου Πνεύματος και τα ξωκλήσια του χωριού: Αγίας Παρασκευής, Αγίου Γεωργίου και Αγίου Νικολάου.
Στου Κισσού τον Κάμπο βρίσκονται δύο νεότευκτες εκκλησίες: ο κυρίως ναός του οικισμού που είναι αφιερωμένος στον Άγιο Βασίλειο και ο πετρόκτιστος ιδιωτικός ναός της Αγίας Θωμαϊδος.
• Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ
Στη μέση του χωριού βρίσκεται ο ιερός ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, ο οποίος είναι και ο ενοριακός ναός του χωριού. Έχει δώσει το όνομα του στην τοπική ενορία. Είναι δίκλιτος ναός, χωρίς τρούλο, καλαίσθητος και εξωραϊσμένος. Το νότιο κλίτος της Μεταμορφώσεως είναι κατάγραφο με αγιογραφίες.
• Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
Βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του χωριού και εορτάζει στις 8 του Σεπτέμβρη, το Γεννέθλιο της Θεοτόκου. Διαθέτει αγιογραφίες και περίτεχνο καμπαναριό.
• Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ
Δυτικά του χωριού ευρίσκεται ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, ο οποίος γιορτάζει στις 26 Σεπτεμβρίου. Εσωτερικά είναι κατάγραφος με αγιογραφίες, οι οποίες σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση και έχουν έντονη ζωηρή απόχρωση. Σημαντικό είναι ότι στο ναό αυτό υπάρχουν δύο στρώματα αγιογραφιών, γεγονός το οποίο διακρίνεται σε ορισμένα σημεία όπου έχει καταστραφεί το εξωτερικό στρώμα και αποκαλύπτεται το εσωτερικό.
• ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
Η εμβέλεια του πνευματικού αυτού κέντρου εκτεινόταν από τη νήσο Γαύδο, σ’ ολόκληρη την Επαρχία Σφακίων και Αγίου Βασιλείου. Ενίοτε κάλυπτε και τις ανάγκες των επαρχιών Καινουρίου, Πυργιωτίσσης, Αμαρίου και της περιοχής του δυτικού Ρεθύμνου. Χιλιάδες Κρητικόπουλα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας θήτευσαν στο σεπτό αυτό χώρο και τράφηκαν πνευματικά, σωματικά και ψυχικά.
Στον περιβάλλοντα χώρο της Μονής υπάρχει μνημείο πεσόντων προς τιμήν των διακοσίων εθελοντών αγωνιστών που έπεσαν ηρωικά πολεμώντας τους Τούρκους στις 5 Δεκεμβρίου 1868.
Ήταν το στρατιωτικό σώμα του Δημητρίου Πετροπουλάκη, που ήρθαν στην Κρήτη για να βοηθήσουν τους επαναστατημένους Κρητικούς.
Πρόσφατα, ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Λάμπης Συβρίτου και Σφακίων κ.κ. Ειρηναίος έκανε πράξη την επανίδρυση της μονής. Γίνονται συνεχείς προσπάθειες για την αναστύλωση και πλήρη λειτουργία της Μονής.
• ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
Βρίσκεται σε μία μαγευτική τοποθεσία, κοντά σε πηγή με κρυστάλλινο παγωμένο νερό. Ανακαινίσθηκε το 2003 με προσφορές και κάθε είδους βοήθεια των κατοίκων του χωριού.
• «Η ΠΑΛΙΑ ΒΡΥΣΗ»
Κάτω από την κεντρική Πλατεία του χωριού και μεταξύ δύο αιωνόβιων πλατάνων βρίσκεται το παλιό υδραγωγείο ή παλιά βρύση, όπως χαρακτηριστικά λέγεται. Αποτελεί σπουδαίο έργο τέχνης με πλήθος διακοσμητικών στοιχείων.
• ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ ΚΙΣΣΟΥ
Το σημερινό κτίριο που βρίσκεται σε νοτιοανατολικό σημείο του χωριού αποπερατώθηκε το έτος 1947 και τα περισσότερα χρόνια λειτουργούσε σαν μονοθέσιο. Σήμερα δεν λειτουργεί και οι μαθητές δημοτικού μεταφέρονται στο κοντινό Σπήλι.
*********************************************************
ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΚΑΛΟΥΣ ΤΗΣ ΓΥΡΩ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
• ΤΟ ΔΑΣΟΣ ΣΤΟΥΣ ΒΑΤΟΛΑΚΚΟΥΣ
Σε έκταση 600 περίπου στρεμμάτων, δημιουργήθηκε το 1985 από την Διεύθυνση Δασών Νομού Ρεθύμνης, ένα θαυμάσιο δάσος σε παραχωρηθείσα από την τότε Κοινότητα Κισσού έκταση. Η ποικιλία της χλωρίδας είναι μεγάλη, τόσο στα είδη των δένδρων που φυτεύθηκαν ( Πεύκα, Κυπαρίσσια, Ακακίες κλπ.), όσο και στα αυτοφυή ( Πρυνάρια, Αγριελιές και κάθε λογής θάμνοι και βότανα).
• ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
Στην περιοχή αυτή που βρίσκεται και το φερώνυμο ξωκλήσι υπάρχει πηγή με το πιο κρύο και κρυστάλλινο νερό που μπορεί να συναντήσει κανείς στον οικισμό, ενώ η περιοχή είναι κατάφυτη από πανύψηλα δέντρα όπως πλατάνια και πρινάρια, οπωροφόρα δέντρα και καταπράσινους θάμνους. Η θέα από το ξωκλήσι προς το Φαράγγι του Κόκκινου Δέτη είναι μοναδική.
- Βόρεια του Δάσους βρίσκεται το Κισσανό φαράγγι με τον επιβλητικό Κόκκινο Δέτη όπου φωλιάζουν αρπακτικά πτηνά. Συχνά εκεί συναντάμε γύπες, γεράκια και άλλα όρνια.
- Στην περιοχή υπάρχει «ΤΟ ΣΗΜΑΔΙ», το φυσικό ρολόι των ντόπιων.
• ΟΡΟΠΕΔΙΟ «ΓΙΟΥΣ ΚΑΜΠΟΣ»
Βρίσκεται στο βορειοδυτικό μέρος του Όρους Κέντρος μεταξύ των χωριών Σπηλίου, Κισσού και Γερακάρι, με καλές οδικές προσβάσεις και από τα τρία χωριά. Έχει υψόμετρο περίπου 750 μέτρα.
Θεωρείται παράδεισος για τους βοτανολόγους, το επισκέπτονται από πολλές χώρες για να μελετήσουν την πλούσια χλωρίδα του, και ιδιαίτερα τα πολλά είδη ορχιδέας που ευδοκιμούν. Επίσης, φύεται ένα από τα ελάχιστα είδη αυτοφυούς τουλίπας στην Κρήτη, και συγκεκριμένα η εντυπωσιακή κόκκινη τουλίπα Tulipa Doerfleri .
Το οροπέδιο είναι ένα από τα πιο παραγωγικά μέρη του νησιού μας. Ακόμα και σήμερα καλλιεργούνται ποικίλα δημητριακά. Ξακουστό, όμως, είναι στην Κρήτη για την παραγωγή άνυδρων κηπευτικών όψιμης περιόδου.
Στο οροπέδιο υπάρχει μία καταπληκτική τοποθεσία. Είναι η πηγή του Αγίου Ιωάννη με το κρυσταλλένιο νερό, τα τεράστια πλατάνια και το γραφικό εκκλησάκι. Η θέα προς το οροπέδιο είναι μοναδική.
ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Από τα παλιά χρόνια μέχρι και πριν λίγες δεκαετίες που το χωριό βρισκόταν σε ακμή, οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Σ’ αυτό συνετέλεσαν το εύφορο έδαφος, οι επιφανειακές πηγές που άρδευαν την περιοχή, η δασωμένη ορεινή περιοχή και το οροπέδιο Γιους Κάμπος.
Κάποιες οικογένειες ασχολούνταν συστηματικά με την κτηνοτροφία (πρόβατα, κατσίκες) που τα έβοσκαν στις ορεινές περιοχές του χωριού. Οι περισσότεροι, όμως, κάτοικοι είχαν οικόσιτα ζώα που τα χρησιμοποιούσαν για τις διάφορες δουλείες τους (όργωμα, αλώνισμα, μέσα μεταφοράς), αλλά και για να παίρνουν απ’ αυτά κτηνοτροφικά προϊόντα για τις ανάγκες τους (κρέας, γάλα, μαλλί κλπ.). Γι’ αυτό εξέτρεφαν στους στάβλους τους αγελάδες, γαϊδούρια, άλογα, πρόβατα, κατσίκες, χοίρους, κότες κλπ.
Γεωργικά προϊόντα
- Λάδι : Από τα βασικότερα προϊόντα
Οι περισσότερες ελιές της περιοχής ήταν χοντρολιές και η συλλογή του καρπού γινόταν με το χέρι, ενώ τώρα πολλά δέντρα αντικαθίστανται από άλλες ποικιλίες, τσουνάτες ή κορωνέικες.
- Δημητριακά : Κυρίως σιτηρά που τα καλλιεργούσαν και τα επεξεργάζονταν με τον πατροπαράδοτο τρόπο.
- Όσπρια : κουκιά, φασόλια, φακές, φάβα
- Κηπευτικά : Μικροί κήποι για τις οικογενειακές ανάγκες σε λαχανικά διατηρούνται ακόμα και σήμερα σε πολλά μέρη του χωριού. Καλλιεργούνται όμως και σε μεγαλύτερη ποσότητα για το εμπόριο άνυδρα λαχανικά αρίστης ποιότητας, κυρίως φασόλια, στο οροπέδιο Γιους Κάμπος.
- Αμπέλια : Υπάρχουν πολλές ποικιλίες, αλλά για το περίφημο κόκκινο κισσανό κρασί καλλιεργείται το λιάτικο σταφύλι.
- Δενδροκομία : Κάθε λογής φρούτα.
ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΣΗΜΕΡΑ
- Μετάξι : Η καλλιέργεια του και η επεξεργασία του γινόταν μέχρι πριν λίγες δεκαετίες.
- Λινάρι : Το καλλιεργούσαν και έφτιαχναν απ’ αυτό λινά υφάσματα.
ΙΕΡΕΙΣ
Η ενορία Κισσού ονομάζεται Ενορία Ιερού Ναού Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και συμπεριλαμβάνει και τον οικισμό Κισσού Κάμπος.
Ονόματα ιερέων που υπηρέτησαν στην ενορία του χωριού από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα:
Όνομα ιερέα Τόπος καταγωγής
1. παπα-Γιώργης Μιχ. Μαυρομιχελάκης Κισσός
2. παπα-Μανώλης Εφεντάκης ή Εφεντόπαπας Κεντροχώρι
3. παπα-Γιώργης Παπαδάκης Βρύσες
4. παπα-Γιώργης Σηφακάκης Ροδάκινο
5. παπα-Βασίλης Σταυριανάκης Δρύμισκο
6. παπα-Αγαμέμνων Χλιαουτάκης Κεντροχώρι
7. παπα-Γιάννης Κακογιαννάκης Βρύσες
8. παπα-Παύλος Στεφανάκης Άρδακτος
9. παπα-Αντώνης Βρέτζος Πλάτανος Αμαρίου
10. παπα-Νικολής Τσιγδινός Κισσός
ΤΟΠΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ
1. Η ΑΡΧΟΝΤΙΣΣΑ ΜΑΡΙΑ
Κάποια Αρχόντισσα Μαρία ή Αιγιδού Μαρία (προσονομασία που της δόθηκε από το μεγάλο κοπάδι αίγες που κατείχε) ή Πλουσία Μαρία σύμφωνα με την παράδοση υπήρξε η ιδρυτής-κτήτορας της Μονής του Αγίου Πνεύματος και ήταν Βυζαντινής καταγωγής. Η περιουσία της άρχιζε από την κορυφογραμμή του βουνού Κέντρος και άγγιζε το Λιβυκό Πέλαγος, περιλαμβάνοντας έτσι τις σημερινές περιφέρειες των χωριών Κισσός (πιθανόν και το οροπέδιο Γιους Κάμπος), Κεντροχώρι, Ακούμια και Βρύσες. Σύμφωνα με την παράδοση κατοικούσε μόνιμα στον Κισσό, ίδρυσε τη Μονή του Αγίου Πνεύματος την οποία έκανε πνευματικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής, κατά τα τελευταία δε χρόνια της ζωής της μόνασε και πέθανε εκεί.
Καθώς δεν έχει σωθεί μέχρι τις μέρες μας κανένα ιστορικό στοιχείο που ν’ αναφέρεται στην Αρχόντισσα, δεν γνωρίζουμε την ακριβή χρονική περίοδο κατά την οποία έζησε.
2. Η ΚΑΜΠΑΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
Τα χρόνια της Τουρκοκρατίας δεν επιτρεπόταν ελεύθερα η χρήση Καμπανών στις Εκκλησίες. Κάποια Λαμπρή, σύμφωνα με την Παράδοση, οι Χριστιανοί σήμαναν χαρμόσυνα την Καμπάνα της Παναγίας που βρισκόταν κρεμασμένη στον περίβολο. Μια χανούμισσα, πιθανότατα η Σμαηλοχανούμη, θύμωσε, πήγε στην εκκλησία, κτύπησε την καμπάνα με σκαλιδάκι μέχρι που αυτή έχασε τον ήχο της, συνεπεία των ραγισμάτων που υπέστη. Έτσι, αναγκάστηκαν οι Χριστιανοί και πήγαν την καμπάνα σε χυτήριο, ξαναχύθηκε το μέταλλο και προέκυψε η σημερινή καμπάνα της εκκλησίας, η οποία σύμφωνα με την παράδοση δεν είναι τόσο εύηχη όσο η αρχική.
3. Η ΚΑΜΠΑΝΑ ΤΟΥ ΑΗ-ΓΙΑΝΝΗ
Σύμφωνα με την παράδοση, στην εκκλησία του Αη-Γιάννη υπήρχε παλιά καμπάνα κρεμασμένη σε ξύλινα δοκάρια, η οποία κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας τοποθετήθηκε από τους Χριστιανούς σε λάκκο σε τρόχαλο κάπου κοντά στην εκκλησία και σκεπάστηκε με πέτρες. Ως σημάδι για το που βρισκόταν η καμπάνα είχαν μια μεγάλη αγκαραθιά που βρισκόταν εκεί. Με την πάροδο των χρόνων, όμως, ξεχάστηκε το ακριβές μέρος που βρισκόταν η καμπάνα.
4. Η ΚΑΚΗ ΧΑΝΟΥΜΙΣΣΑ
Στο Μεσοχώρι κατοικούσε μια άσπλαχνη χανούμισσα, πιθανότατα η Χαμαλοχανούμη ή η Σμαηλοχανούμη, η οποία είχε ένα μεγάλο φούρνο στον οποίο πετούσε τα ανυποψίαστα θύματα της. Προσκαλούσε περαστικά χριστιανόπουλα να ζεσταθούν στον φούρνο της και την κατάλληλη στιγμή τα πετούσε μέσα σ’αυτόν όπου και έβρισκαν τραγικό θάνατο. Σύμφωνα με την παράδοση σκότωσε τοιουτοτρόπως 3-4 παιδάκια, ενώ όταν πέθανε και ενταφιάστηκε η γη δεν δεχόταν το πτώμα της. Οι ομόθρησκοι της την έθαψαν επτά φορές καθώς η γη την αναξερνούσε.
5. Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΗ-ΓΙΩΡΓΗ
Νοτιοανατολικά και χαμηλότερα από την σημερινή θέση της εκκλησίας σώζονται ευδιάκριτα τα ερείπια τα ερείπια κτίσματος που σύμφωνα με την παράδοση ήταν η πρωταρχική εκκλησία τ’ Αη-Γιώργη. Σύμφωνα με την ίδια παράδοση το μέρος αυτός δεν ήταν αρεστό στον Άγιο γι’ αυτό κάθε βράδυ το εικόνισμα του έφευγε και μετακινιόνταν σ’ ένα κυπαρίσσι που βρίσκονταν στην σημερινή θέση της εκκλησίας. Έτσι, οι Χριστιανοί εγκατέλειψαν τον παλιό ναό και έκτισαν τον σημερινό στη νέα θέση.
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ – ΣΟΓΙΑ
Οικογένειες που υπάρχουν σήμερα
1. Αλεξανδράκης
2. Ανυφαντάκης
3. Απανωμεριτάκης
4. Βαβουράκης
5. Γαραντωνάκης
6. Γεωργακάκης
7. Εφεντάκης
8. Ζωνουδάκης
9. Λουκάκης
10. Μαθιουδάκης
11. Μαυρομιχελάκης
12. Μελαμπιανάκης
13. Μυγιάκης
14. Νικολιδάκης
15. Πεδιαδιτάκης
16. Πετρουλάκης
17. Στρατιδάκης
18. Τζαγκαράκης
19. Τσιγδινός
Οικογένειες που έσβησαν
1. Γαβαλάκης
2. Θεοδοσουλάκης
3. Καρακατσανάκης
4. Λαμπαρδάκης
5. Σμυρνάκης
6. Ταταράκης
ΠΑΛΙΕΣ ΦΑΜΠΡΙΚΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
1. Η φάμπρικα του Τσιγδινού
2. Του Μυγιομανώλη η φάμπρικα
3. Η φάμπρικα στον Αμαδότοπο (πολλοί ιδιοκτήτες)
4. Η φάμπρικα των Πεδιαϊτιδω
5. Το λιοτρίβι του Αγίου Πνεύματος
6. Του Ζωνουδάκη το ελαιοτριβείο
-Καμία φάμπρικα δεν βρίσκεται σε λειτουργία σήμερα
ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
1. Ο νερόμυλος στον Καλαμιάρη
2. Ο νερόμυλος του Κατουμή
3. Ο Παλιέμυλος
-Έχουν να λειτουργήσουν αρκετές δεκαετίες
ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΙΣΣΟΥ
Το Δημοτικό Σχολείο φαίνεται ότι λειτουργούσε στην Μονή Αγίου Πνεύματος από το 1899-00 και εξυπηρετούσε τα χωριά Κισσός – Κενροχώρι – Πλατανές.
Τα σχολικά έτη 1929-30 και 1933-34 άνοιξαν τα σχολεία του Κεντροχωρίου και του Πλατανέ και έμειναν μόνο τα παιδιά του Κισσού μέχρι το 1947. Τότε το Δημοτικό Σχολείο μεταφέρθηκε στον Κισσό στο καινούριο κτίριο και λειτουργούσε συνεχώς ως μονοθέσιο εκτός από το σχολικό έτος 1970-71 που λειτούργησε ως διθέσιο.
Το Σχολείο έκλεισε οριστικά το έτος 1991-92 και οι μαθητές από τότε μεταφέρονται στο Σπήλι.
ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΠΟΥ ΥΠΗΡΕΤΗΣΑΝ Σ’ ΑΥΤΟ
1. Φωτάκης Ευάγγελος
2. Παπαδάκης Πέτρος
3. Αλεξανδράκης Ιωάννης
4. Σπιτάδη Μαρία
5. Παπουτσιδάκης Αθανάσιος
6. Ξεκαλάκης Γεώργιος
7. Καλαφάτη Μαρία
8. Πεδιαδιτάκη Άννα
9. Σταματογιαννάκης Ιωάννης
10. Αντωνάκης Ιπποκράτης
11. Μαρκογιαννάκη Αθηνά
12. Παπαδογιάννης Γεώργιος
13. Πετρουλάκης Ευθύμιος
14. Ταταράκης Κων/νος
15. Δουκάκης Θεοχάρης
16. Γιαννούλης Θεόφιλος
17. Σπανουδάκη Αθηνά
18. Μαρούλη Αδαμαντία
19. Δερεδάκης Κων/νος
20. Δεληδάκης Νικόλαος
21. Λουλάκη Δέσποινα
22. Ψυλλάκης Ιωάννης
23. Βλαστός Μιχαήλ
24. Ζαχαριουδάκης Εμμανουήλ
25. Ρουκουνάκης Γεώργιος
26. Βρυλάκη Πηνελόπη
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ:
Το εθελοντικό σώμα του Δημητρίου Πετροπουλάκη
Το ισχυρό αυτό εθελοντικό σώμα, δημιουργήθηκε στη Λακωνία, αποτελείτο από δύναμη 1.000 περίπου εθελοντών αγωνιστών και με αρχηγό τον παλαίμαχο Μανιάτη αγωνιστή και απόστρατο Συνταγματάρχη Δημήτριο Πετροπουλάκη είχε κατέβει στην Κρήτη για την ενίσχυση του αγώνα στις 29 Νοεμβρίου 1868. Οι εθελοντές αυτοί διασκορπίστηκαν στις 5 Δεκεμβρίου 1868 για τροφή και νερό στα χωριά της νότιας πλευράς του Κέντρους, από Κρύα Βρύση μέχρι Κισσό και από Ακούμια μέχρι Βάτο.
Οι Τούρκοι γνώριζαν εξ αρχής την άφιξη των εθελοντών και σχεδίαζαν την εξόντωσή τους για να λήξει οριστικά η επανάσταση του 1866. Η πρώτη συμπλοκή με τους Τούρκους έγινε πριν το Άγιο Πνεύμα στην θέση Λίμνη με νεκρό ένα Τούρκο. Το εθελοντικό σώμα εφοδιάστηκε στο μοναστήρι και παρατάχθηκε για μάχη στη θέση Εβγορίτες όπου δέχτηκε την επίθεση των Τούρκων. Αν και απέκρουσαν δύο φορές τις επιθέσεις των εχθρών την Τρίτη υποχώρησαν ανατολικότερα ανάμεσα στο Κεντροχώρι και την Κρύα Βρύση. Δυστυχώς τότε έπεσαν στην ενέδρα των Τούρκων στη θέση που σήμερα ονομάζεται «Λιαποκεφαλές» και αποδεκατίστηκαν. Όσοι σώθηκαν πήγαν νοτιοδυτικά κατευθυνόμενοι προς ΄Αρδακτο. Δυστυχώς όμως παρασύρθηκαν από τον πλημμυρισμένο Ακουμιανό Ποταμό και ολοκληρώθηκε η καταστροφή που είχε σα αποτέλεσμα το θάνατο 200 εθελοντών και τον τραυματισμό άλλων τόσων. Η μάχη αυτή ήταν η δεύτερη μετά το Ολοκαύτωμα το Αρκαδιού πολύνεκρη συμφορά της μεγάλης Κρητικής Επανάστασης του 1866.
-Συγκέντρωση υλικού και επιμέλεια κειμένων
από το συνταξιούχο δάσκαλο Γεώργιο Γαραντωνάκη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. Γ. Τσιγδινού : Μνημεία – Ιστορία – Παράδοση Κισσού Αγίου Βασιλείου
2. Στέργιου Σπανάκη : Πόλεις και Χωριά της Κρήτης
3. Νίκου Φασατάκη : Η τ. επαρχία Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης
4. Αρχεία του Δήμου Λάμπης
5. Προσωπικές μαρτυρίες
99
Χωριό του Δήμου Λάμπης, σε απόσταση 33 χιλιομέτρων από το Ρέθυμνο και 6 χιλιομέτρων από το Σπήλι, την έδρα του Δήμου Λάμπης, σε υψόμετρο 640 μέτρων, στους νότιους πρόποδες του όρους Κέντρος.
Το Τοπικό Διαμέρισμα Κισσού αποτελείται από δύο οικισμούς (Κισσός και Κισσού Κάμπος) και σύμφωνα με την απογραφή του 2001 αριθμούσε 180 κατοίκους.
Οικισμός Κισσού
Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρεται Kissos με 15 χριστιανικές και 15 τούρκικες οικογένειες. Το 1881 ανήκει στο Δήμο Αγίου Πνεύματος με 181 Χριστιανούς και 27 Τούρκους κατοίκους. Το 1900 είναι στον ίδιο Δήμο με 214 κατοίκους. Το 1928 είναι στην κοινότητα Αρδάκτου με 247 κατοίκους. Το 1935 ιδρύεται ομώνυμη κοινότητα που περιλαμβάνει και τον Κάμπο Κισσού. Το 1940 έχει 254 κατοίκους, το 1951 έχει 239, το 1961 έχει 237, το 1971 214, το 1981 177, το 1991 179 και το 2001 (τελευταία απογραφή) έχει 180 κατοίκους.
Ο Κισσός παρουσιάζει πάμπολλες φυσικές ομορφιές, ενώ στο χωριό διατηρούνται σε καλή κατάσταση Βυζαντινές εκκλησίες με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες: Ιερός Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, της Παναγίας και του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Ακόμα, κοντά στο χωριό βρίσκεται και η ιστορική μονή του Αγίου Πνεύματος.
Οικισμός Κισσού Κάμπος
Άρχισε να δημιουργείται μετά το 1930 που διανοίχτηκε ο αμαξωτός δρόμος προς Ρέθυμνο. Στην αρχή κατασκευάστηκε μια ξύλινη κατασκευή (παράγκα) και μετά άρχισαν να χτίζονται τα πρώτα σπίτια και να δραστηριοποιούνται οι πρώτοι κάτοικοι επιχειρηματικά.
Σήμερα ο οικισμός παρουσιάζει αύξηση πληθυσμού, χτίζονται αρκετές νέες οικοδομές από κατοίκους των γύρων χωριών, ενώ αρκετοί δραστηριοποιούνται επαγγελματικά.
Ο Κάμπος Κισσού το 1971 είχε 8 οικογένειες με 37 κατοίκους και το 1981 10 οικογένειες με 43 κατοίκους.
Στον οικισμό τα τελευταία χρόνια χτίστηκε και λειτουργεί λαμπρός ναός αφιερωμένος στον Άγιο Βασίλειο.
ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Τρεις εκκλησίες βυζαντινής εποχής με θαυμάσιες αγιογραφίες και η παλιά βρύση που βρίσκονται μέσα στο χωριό.
Η Μονή του Αγίου Πνεύματος και τα ξωκλήσια του χωριού: Αγίας Παρασκευής, Αγίου Γεωργίου και Αγίου Νικολάου.
Στου Κισσού τον Κάμπο βρίσκονται δύο νεότευκτες εκκλησίες: ο κυρίως ναός του οικισμού που είναι αφιερωμένος στον Άγιο Βασίλειο και ο πετρόκτιστος ιδιωτικός ναός της Αγίας Θωμαϊδος.
• Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ
Στη μέση του χωριού βρίσκεται ο ιερός ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, ο οποίος είναι και ο ενοριακός ναός του χωριού. Έχει δώσει το όνομα του στην τοπική ενορία. Είναι δίκλιτος ναός, χωρίς τρούλο, καλαίσθητος και εξωραϊσμένος. Το νότιο κλίτος της Μεταμορφώσεως είναι κατάγραφο με αγιογραφίες.
• Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
Βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του χωριού και εορτάζει στις 8 του Σεπτέμβρη, το Γεννέθλιο της Θεοτόκου. Διαθέτει αγιογραφίες και περίτεχνο καμπαναριό.
• Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ
Δυτικά του χωριού ευρίσκεται ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, ο οποίος γιορτάζει στις 26 Σεπτεμβρίου. Εσωτερικά είναι κατάγραφος με αγιογραφίες, οι οποίες σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση και έχουν έντονη ζωηρή απόχρωση. Σημαντικό είναι ότι στο ναό αυτό υπάρχουν δύο στρώματα αγιογραφιών, γεγονός το οποίο διακρίνεται σε ορισμένα σημεία όπου έχει καταστραφεί το εξωτερικό στρώμα και αποκαλύπτεται το εσωτερικό.
• ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
Η ίδρυση της Μονής Αγίου Πνεύματος χάνεται στα βάθη των αιώνων. Το πιθανότερο είναι ότι η ίδρυσή της ανάγεται κατά το τέλος της δευτεροβυζαντινής περιόδου (961-1204 μ.Χ.) ή κατά τα χρόνια της πρώιμης Ενετοκρατίας στην Κρήτη.
Αρκετά Ενετικά (νοταριανά) έγγραφα αναφέρονται στη μονή κατά τα έτη 1635 και 1640, δηλαδή πριν την τουρκοκρατία, τα οποία πιστοποιούν ότι το μοναστήρι βρισκόταν σε άνθηση και πλήρη λειτουργία κατά το χρονικό αυτό διάστημα. Το ίδιο πιστοποιεί, λίγο αργότερα, έγγραφο του 1658, του ιεροδικείου Ρεθύμνης, μιας και η Κρήτη βρισκόταν υπό τούρκικη κυριαρχία. Έκτοτε αρκετά έγγραφα – Σουλτανικά φιρμάνια και Συνοδικά Σιγγιλιώδη Πατριαρχικά γράμματα- έχουν εκδοθεί για θέματα που αφορούσαν το μοναστήρι, κάποια από τα οποία διασώθηκαν στο αρχείο της Ιεράς Μονής Πρέβελη.
Λειτουργούσε ως αυτόνομη ενοριακή Μονή από την ίδρυσή της μέχρι την 15η Ιουνίου 1821, ημέρα που γνώρισε την τουρκική θηριωδία, καθώς Αμπαδιώτες Τούρκοι σε επέλαση τους σφαγίασαν τους μοναχούς και πυρπόλυσαν το κτιριακό συγκρότημα. Υπήρξε, μάλιστα, η πρώτη Μονή, η οποία καταστράφηκε από τους Τούρκους κατά την επανάσταση του 1821 στην Κρήτη.
Το μοναστήρι – ακατοίκητο πια- προσαρτήθηκε ως Μετόχι στο πλησιέστερο και ισχυρότερο τότε μοναστήρι του Πρέβελη και το έτος 1836 υπό τη σοφή καθοδήγηση του Επισκόπου Λάμπης Νικοδήμου Σουμπασάκη ιδρύθηκε και λειτούργησε στο Άγιο Πνεύμα η περιώνυμη «Σχολή του Αγίου Πνεύματος», η οποία αναδείχθηκε ως ένα από τα σημαντικότερα και μεγαλύτερα πνευματικά κέντρα της τουρκοκρατούμενης Κρήτης κατά το 19ο αιώνα. Η εμβέλεια του πνευματικού αυτού κέντρου εκτεινόταν από τη νήσο Γαύδο, σ’ ολόκληρη την Επαρχία Σφακίων και Αγίου Βασιλείου. Ενίοτε κάλυπτε και τις ανάγκες των επαρχιών Καινουρίου, Πυργιωτίσσης, Αμαρίου και της περιοχής του δυτικού Ρεθύμνου. Χιλιάδες Κρητικόπουλα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας θήτευσαν στο σεπτό αυτό χώρο και τράφηκαν πνευματικά, σωματικά και ψυχικά.
Στον περιβάλλοντα χώρο της Μονής υπάρχει μνημείο πεσόντων προς τιμήν των διακοσίων εθελοντών αγωνιστών που έπεσαν ηρωικά πολεμώντας τους Τούρκους στις 5 Δεκεμβρίου 1868.
Ήταν το στρατιωτικό σώμα του Δημητρίου Πετροπουλάκη, που ήρθαν στην Κρήτη για να βοηθήσουν τους επαναστατημένους Κρητικούς.
Πρόσφατα, ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Λάμπης Συβρίτου και Σφακίων κ.κ. Ειρηναίος έκανε πράξη την επανίδρυση της μονής. Γίνονται συνεχείς προσπάθειες για την αναστύλωση και πλήρη λειτουργία της Μονής.
• ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
Βρίσκεται σε μία μαγευτική τοποθεσία, κοντά σε πηγή με κρυστάλλινο παγωμένο νερό. Ανακαινίσθηκε το 2003 με προσφορές και κάθε είδους βοήθεια των κατοίκων του χωριού.
• «Η ΠΑΛΙΑ ΒΡΥΣΗ»
Κάτω από την κεντρική Πλατεία του χωριού και μεταξύ δύο αιωνόβιων πλατάνων βρίσκεται το παλιό υδραγωγείο ή παλιά βρύση, όπως χαρακτηριστικά λέγεται. Αποτελεί σπουδαίο έργο τέχνης με πλήθος διακοσμητικών στοιχείων.
• ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ ΚΙΣΣΟΥ
*********************************************************
ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΚΑΛΟΥΣ ΤΗΣ ΓΥΡΩ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
• ΤΟ ΔΑΣΟΣ ΣΤΟΥΣ ΒΑΤΟΛΑΚΚΟΥΣ
Σε έκταση 600 περίπου στρεμμάτων, δημιουργήθηκε το 1985 από την Διεύθυνση Δασών Νομού Ρεθύμνης, ένα θαυμάσιο δάσος σε παραχωρηθείσα από την τότε Κοινότητα Κισσού έκταση. Η ποικιλία της χλωρίδας είναι μεγάλη, τόσο στα είδη των δένδρων που φυτεύθηκαν ( Πεύκα, Κυπαρίσσια, Ακακίες κλπ.), όσο και στα αυτοφυή ( Πρυνάρια, Αγριελιές και κάθε λογής θάμνοι και βότανα).
• ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
Στην περιοχή αυτή που βρίσκεται και το φερώνυμο ξωκλήσι υπάρχει πηγή με το πιο κρύο και κρυστάλλινο νερό που μπορεί να συναντήσει κανείς στον οικισμό, ενώ η περιοχή είναι κατάφυτη από πανύψηλα δέντρα όπως πλατάνια και πρινάρια, οπωροφόρα δέντρα και καταπράσινους θάμνους. Η θέα από το ξωκλήσι προς το Φαράγγι του Κόκκινου Δέτη είναι μοναδική.
• ΤΟ ΦΑΡΑΓΓΙ ΚΑΙ Ο ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΔΕΤΗΣ
- Στην περιοχή υπάρχει «ΤΟ ΣΗΜΑΔΙ», το φυσικό ρολόι των ντόπιων.
• ΟΡΟΠΕΔΙΟ «ΓΙΟΥΣ ΚΑΜΠΟΣ»
Θεωρείται παράδεισος για τους βοτανολόγους, το επισκέπτονται από πολλές χώρες για να μελετήσουν την πλούσια χλωρίδα του, και ιδιαίτερα τα πολλά είδη ορχιδέας που ευδοκιμούν. Επίσης, φύεται ένα από τα ελάχιστα είδη αυτοφυούς τουλίπας στην Κρήτη, και συγκεκριμένα η εντυπωσιακή κόκκινη τουλίπα Tulipa Doerfleri .
Το οροπέδιο είναι ένα από τα πιο παραγωγικά μέρη του νησιού μας. Ακόμα και σήμερα καλλιεργούνται ποικίλα δημητριακά. Ξακουστό, όμως, είναι στην Κρήτη για την παραγωγή άνυδρων κηπευτικών όψιμης περιόδου.
Στο οροπέδιο υπάρχει μία καταπληκτική τοποθεσία. Είναι η πηγή του Αγίου Ιωάννη με το κρυσταλλένιο νερό, τα τεράστια πλατάνια και το γραφικό εκκλησάκι. Η θέα προς το οροπέδιο είναι μοναδική.
ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Από τα παλιά χρόνια μέχρι και πριν λίγες δεκαετίες που το χωριό βρισκόταν σε ακμή, οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Σ’ αυτό συνετέλεσαν το εύφορο έδαφος, οι επιφανειακές πηγές που άρδευαν την περιοχή, η δασωμένη ορεινή περιοχή και το οροπέδιο Γιους Κάμπος.
Κάποιες οικογένειες ασχολούνταν συστηματικά με την κτηνοτροφία (πρόβατα, κατσίκες) που τα έβοσκαν στις ορεινές περιοχές του χωριού. Οι περισσότεροι, όμως, κάτοικοι είχαν οικόσιτα ζώα που τα χρησιμοποιούσαν για τις διάφορες δουλείες τους (όργωμα, αλώνισμα, μέσα μεταφοράς), αλλά και για να παίρνουν απ’ αυτά κτηνοτροφικά προϊόντα για τις ανάγκες τους (κρέας, γάλα, μαλλί κλπ.). Γι’ αυτό εξέτρεφαν στους στάβλους τους αγελάδες, γαϊδούρια, άλογα, πρόβατα, κατσίκες, χοίρους, κότες κλπ.
Γεωργικά προϊόντα
- Λάδι : Από τα βασικότερα προϊόντα
Οι περισσότερες ελιές της περιοχής ήταν χοντρολιές και η συλλογή του καρπού γινόταν με το χέρι, ενώ τώρα πολλά δέντρα αντικαθίστανται από άλλες ποικιλίες, τσουνάτες ή κορωνέικες.
- Δημητριακά : Κυρίως σιτηρά που τα καλλιεργούσαν και τα επεξεργάζονταν με τον πατροπαράδοτο τρόπο.
- Όσπρια : κουκιά, φασόλια, φακές, φάβα
- Κηπευτικά : Μικροί κήποι για τις οικογενειακές ανάγκες σε λαχανικά διατηρούνται ακόμα και σήμερα σε πολλά μέρη του χωριού. Καλλιεργούνται όμως και σε μεγαλύτερη ποσότητα για το εμπόριο άνυδρα λαχανικά αρίστης ποιότητας, κυρίως φασόλια, στο οροπέδιο Γιους Κάμπος.
- Αμπέλια : Υπάρχουν πολλές ποικιλίες, αλλά για το περίφημο κόκκινο κισσανό κρασί καλλιεργείται το λιάτικο σταφύλι.
- Δενδροκομία : Κάθε λογής φρούτα.
ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΣΗΜΕΡΑ
- Μετάξι : Η καλλιέργεια του και η επεξεργασία του γινόταν μέχρι πριν λίγες δεκαετίες.
- Λινάρι : Το καλλιεργούσαν και έφτιαχναν απ’ αυτό λινά υφάσματα.
ΙΕΡΕΙΣ
Η ενορία Κισσού ονομάζεται Ενορία Ιερού Ναού Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και συμπεριλαμβάνει και τον οικισμό Κισσού Κάμπος.
Ονόματα ιερέων που υπηρέτησαν στην ενορία του χωριού από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα:
Όνομα ιερέα Τόπος καταγωγής
1. παπα-Γιώργης Μιχ. Μαυρομιχελάκης Κισσός
2. παπα-Μανώλης Εφεντάκης ή Εφεντόπαπας Κεντροχώρι
3. παπα-Γιώργης Παπαδάκης Βρύσες
4. παπα-Γιώργης Σηφακάκης Ροδάκινο
5. παπα-Βασίλης Σταυριανάκης Δρύμισκο
6. παπα-Αγαμέμνων Χλιαουτάκης Κεντροχώρι
7. παπα-Γιάννης Κακογιαννάκης Βρύσες
8. παπα-Παύλος Στεφανάκης Άρδακτος
9. παπα-Αντώνης Βρέτζος Πλάτανος Αμαρίου
10. παπα-Νικολής Τσιγδινός Κισσός
ΤΟΠΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ
1. Η ΑΡΧΟΝΤΙΣΣΑ ΜΑΡΙΑ
Κάποια Αρχόντισσα Μαρία ή Αιγιδού Μαρία (προσονομασία που της δόθηκε από το μεγάλο κοπάδι αίγες που κατείχε) ή Πλουσία Μαρία σύμφωνα με την παράδοση υπήρξε η ιδρυτής-κτήτορας της Μονής του Αγίου Πνεύματος και ήταν Βυζαντινής καταγωγής. Η περιουσία της άρχιζε από την κορυφογραμμή του βουνού Κέντρος και άγγιζε το Λιβυκό Πέλαγος, περιλαμβάνοντας έτσι τις σημερινές περιφέρειες των χωριών Κισσός (πιθανόν και το οροπέδιο Γιους Κάμπος), Κεντροχώρι, Ακούμια και Βρύσες. Σύμφωνα με την παράδοση κατοικούσε μόνιμα στον Κισσό, ίδρυσε τη Μονή του Αγίου Πνεύματος την οποία έκανε πνευματικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής, κατά τα τελευταία δε χρόνια της ζωής της μόνασε και πέθανε εκεί.
Καθώς δεν έχει σωθεί μέχρι τις μέρες μας κανένα ιστορικό στοιχείο που ν’ αναφέρεται στην Αρχόντισσα, δεν γνωρίζουμε την ακριβή χρονική περίοδο κατά την οποία έζησε.
2. Η ΚΑΜΠΑΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
3. Η ΚΑΜΠΑΝΑ ΤΟΥ ΑΗ-ΓΙΑΝΝΗ
Σύμφωνα με την παράδοση, στην εκκλησία του Αη-Γιάννη υπήρχε παλιά καμπάνα κρεμασμένη σε ξύλινα δοκάρια, η οποία κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας τοποθετήθηκε από τους Χριστιανούς σε λάκκο σε τρόχαλο κάπου κοντά στην εκκλησία και σκεπάστηκε με πέτρες. Ως σημάδι για το που βρισκόταν η καμπάνα είχαν μια μεγάλη αγκαραθιά που βρισκόταν εκεί. Με την πάροδο των χρόνων, όμως, ξεχάστηκε το ακριβές μέρος που βρισκόταν η καμπάνα.
4. Η ΚΑΚΗ ΧΑΝΟΥΜΙΣΣΑ
Στο Μεσοχώρι κατοικούσε μια άσπλαχνη χανούμισσα, πιθανότατα η Χαμαλοχανούμη ή η Σμαηλοχανούμη, η οποία είχε ένα μεγάλο φούρνο στον οποίο πετούσε τα ανυποψίαστα θύματα της. Προσκαλούσε περαστικά χριστιανόπουλα να ζεσταθούν στον φούρνο της και την κατάλληλη στιγμή τα πετούσε μέσα σ’αυτόν όπου και έβρισκαν τραγικό θάνατο. Σύμφωνα με την παράδοση σκότωσε τοιουτοτρόπως 3-4 παιδάκια, ενώ όταν πέθανε και ενταφιάστηκε η γη δεν δεχόταν το πτώμα της. Οι ομόθρησκοι της την έθαψαν επτά φορές καθώς η γη την αναξερνούσε.
5. Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΗ-ΓΙΩΡΓΗ
Νοτιοανατολικά και χαμηλότερα από την σημερινή θέση της εκκλησίας σώζονται ευδιάκριτα τα ερείπια τα ερείπια κτίσματος που σύμφωνα με την παράδοση ήταν η πρωταρχική εκκλησία τ’ Αη-Γιώργη. Σύμφωνα με την ίδια παράδοση το μέρος αυτός δεν ήταν αρεστό στον Άγιο γι’ αυτό κάθε βράδυ το εικόνισμα του έφευγε και μετακινιόνταν σ’ ένα κυπαρίσσι που βρίσκονταν στην σημερινή θέση της εκκλησίας. Έτσι, οι Χριστιανοί εγκατέλειψαν τον παλιό ναό και έκτισαν τον σημερινό στη νέα θέση.
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ – ΣΟΓΙΑ
Οικογένειες που υπάρχουν σήμερα
1. Αλεξανδράκης
2. Ανυφαντάκης
3. Απανωμεριτάκης
4. Βαβουράκης
5. Γαραντωνάκης
6. Γεωργακάκης
7. Εφεντάκης
8. Ζωνουδάκης
9. Λουκάκης
10. Μαθιουδάκης
11. Μαυρομιχελάκης
12. Μελαμπιανάκης
13. Μυγιάκης
14. Νικολιδάκης
15. Πεδιαδιτάκης
16. Πετρουλάκης
17. Στρατιδάκης
18. Τζαγκαράκης
19. Τσιγδινός
Οικογένειες που έσβησαν
1. Γαβαλάκης
2. Θεοδοσουλάκης
3. Καρακατσανάκης
4. Λαμπαρδάκης
5. Σμυρνάκης
6. Ταταράκης
ΠΑΛΙΕΣ ΦΑΜΠΡΙΚΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
1. Η φάμπρικα του Τσιγδινού
2. Του Μυγιομανώλη η φάμπρικα
3. Η φάμπρικα στον Αμαδότοπο (πολλοί ιδιοκτήτες)
4. Η φάμπρικα των Πεδιαϊτιδω
5. Το λιοτρίβι του Αγίου Πνεύματος
6. Του Ζωνουδάκη το ελαιοτριβείο
-Καμία φάμπρικα δεν βρίσκεται σε λειτουργία σήμερα
ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
1. Ο νερόμυλος στον Καλαμιάρη
2. Ο νερόμυλος του Κατουμή
3. Ο Παλιέμυλος
-Έχουν να λειτουργήσουν αρκετές δεκαετίες
ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΙΣΣΟΥ
Το Δημοτικό Σχολείο φαίνεται ότι λειτουργούσε στην Μονή Αγίου Πνεύματος από το 1899-00 και εξυπηρετούσε τα χωριά Κισσός – Κενροχώρι – Πλατανές.
Τα σχολικά έτη 1929-30 και 1933-34 άνοιξαν τα σχολεία του Κεντροχωρίου και του Πλατανέ και έμειναν μόνο τα παιδιά του Κισσού μέχρι το 1947. Τότε το Δημοτικό Σχολείο μεταφέρθηκε στον Κισσό στο καινούριο κτίριο και λειτουργούσε συνεχώς ως μονοθέσιο εκτός από το σχολικό έτος 1970-71 που λειτούργησε ως διθέσιο.
Το Σχολείο έκλεισε οριστικά το έτος 1991-92 και οι μαθητές από τότε μεταφέρονται στο Σπήλι.
ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΠΟΥ ΥΠΗΡΕΤΗΣΑΝ Σ’ ΑΥΤΟ
1. Φωτάκης Ευάγγελος
2. Παπαδάκης Πέτρος
3. Αλεξανδράκης Ιωάννης
4. Σπιτάδη Μαρία
5. Παπουτσιδάκης Αθανάσιος
6. Ξεκαλάκης Γεώργιος
7. Καλαφάτη Μαρία
8. Πεδιαδιτάκη Άννα
9. Σταματογιαννάκης Ιωάννης
10. Αντωνάκης Ιπποκράτης
11. Μαρκογιαννάκη Αθηνά
12. Παπαδογιάννης Γεώργιος
13. Πετρουλάκης Ευθύμιος
14. Ταταράκης Κων/νος
15. Δουκάκης Θεοχάρης
16. Γιαννούλης Θεόφιλος
17. Σπανουδάκη Αθηνά
18. Μαρούλη Αδαμαντία
19. Δερεδάκης Κων/νος
20. Δεληδάκης Νικόλαος
21. Λουλάκη Δέσποινα
22. Ψυλλάκης Ιωάννης
23. Βλαστός Μιχαήλ
24. Ζαχαριουδάκης Εμμανουήλ
25. Ρουκουνάκης Γεώργιος
26. Βρυλάκη Πηνελόπη
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ:
Το εθελοντικό σώμα του Δημητρίου Πετροπουλάκη
Το ισχυρό αυτό εθελοντικό σώμα, δημιουργήθηκε στη Λακωνία, αποτελείτο από δύναμη 1.000 περίπου εθελοντών αγωνιστών και με αρχηγό τον παλαίμαχο Μανιάτη αγωνιστή και απόστρατο Συνταγματάρχη Δημήτριο Πετροπουλάκη είχε κατέβει στην Κρήτη για την ενίσχυση του αγώνα στις 29 Νοεμβρίου 1868. Οι εθελοντές αυτοί διασκορπίστηκαν στις 5 Δεκεμβρίου 1868 για τροφή και νερό στα χωριά της νότιας πλευράς του Κέντρους, από Κρύα Βρύση μέχρι Κισσό και από Ακούμια μέχρι Βάτο.
Οι Τούρκοι γνώριζαν εξ αρχής την άφιξη των εθελοντών και σχεδίαζαν την εξόντωσή τους για να λήξει οριστικά η επανάσταση του 1866. Η πρώτη συμπλοκή με τους Τούρκους έγινε πριν το Άγιο Πνεύμα στην θέση Λίμνη με νεκρό ένα Τούρκο. Το εθελοντικό σώμα εφοδιάστηκε στο μοναστήρι και παρατάχθηκε για μάχη στη θέση Εβγορίτες όπου δέχτηκε την επίθεση των Τούρκων. Αν και απέκρουσαν δύο φορές τις επιθέσεις των εχθρών την Τρίτη υποχώρησαν ανατολικότερα ανάμεσα στο Κεντροχώρι και την Κρύα Βρύση. Δυστυχώς τότε έπεσαν στην ενέδρα των Τούρκων στη θέση που σήμερα ονομάζεται «Λιαποκεφαλές» και αποδεκατίστηκαν. Όσοι σώθηκαν πήγαν νοτιοδυτικά κατευθυνόμενοι προς ΄Αρδακτο. Δυστυχώς όμως παρασύρθηκαν από τον πλημμυρισμένο Ακουμιανό Ποταμό και ολοκληρώθηκε η καταστροφή που είχε σα αποτέλεσμα το θάνατο 200 εθελοντών και τον τραυματισμό άλλων τόσων. Η μάχη αυτή ήταν η δεύτερη μετά το Ολοκαύτωμα το Αρκαδιού πολύνεκρη συμφορά της μεγάλης Κρητικής Επανάστασης του 1866.
-Συγκέντρωση υλικού και επιμέλεια κειμένων
από το συνταξιούχο δάσκαλο Γεώργιο Γαραντωνάκη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. Γ. Τσιγδινού : Μνημεία – Ιστορία – Παράδοση Κισσού Αγίου Βασιλείου
2. Στέργιου Σπανάκη : Πόλεις και Χωριά της Κρήτης
3. Νίκου Φασατάκη : Η τ. επαρχία Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης
4. Αρχεία του Δήμου Λάμπης
5. Προσωπικές μαρτυρίες
99
Τετάρτη 31 Μαρτίου 2010
ΤΑ ΛΑΜΠΡΟΣΚΟΛΑ
Αναστορούμαι πολλές φορές τις σεβάσμιες και απλοϊκές μορφές των προγόνων, γονέων, παππούδων, προπαππούδων, γιαγιάδων και προγιαγιάδων με τα ασημένια μαλλιά, τα αυλακωμένα από τις ρυτίδες πρόσωπα, τη στεγνή, σκυρτωμένη κορμοστασιά, τα ροζοπετσιασμένα από τη σκληρή βιοπάλη χέρια και τα σακατεμένα από τις αμέτρητες στραθιές πόδια. Μορφές λεβέντικες, ευγενικές, ιερές. Η ζωή τους απλοϊκή, ήρεμη, κατασταλαγμένη. Κατευθυνόταν από δυο κύρια κυκλικά -επαναλαμβανόμενα δηλαδή- συστήματα. Το ένα ήτανε ο γνωστός μας ετήσιος εποχιακός κύκλος. Ο κύκλος αυτός καθόριζε με ακρίβεια τις αγροτικές και κτηνοτροφικές τους δραστηριότητες. Αυτόν θα τον ονομάσω βιοποριστικό κύκλο. Ο δεύτερος ήτανε ο ετήσιος Ορθόδοξος θρησκευτικός ή λατρευτικός κύκλος.
Ο βιοποριστικός κύκλος είχενε να κάμει με το στομάχι, με τα κόκαλα και το ψαχνό, ενώ ο πνευματικός κύκλος με το νου και την ψυχή και ό,τι παράγει το καθένα απ’ αυτά τα συστήματα. Και τα δυο βέβαια συστήματα είναι απαραίτητα, μα το δεύτερο είναι που κάνει το δίποδο ζώο να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα, τα τετράποδα ζωντανά, τα ζούμπερα όπως τα λέμε στην Κρήτη, μια και ψαχνό και στομάχι έχουν ούλα, νου όμως και ψυχή έχει μόνο ο άθρωπος. Κι αυτοί, δηλαδή οι παλιοί μας, είχανε και Νου και Ψυχή. Αυτά τα δυο ήτανε τα δώρα του ίδιου του Θεού προς τον άθρωπο.
Πάνω λοιπόν σ’ αυτά τα δυο κυκλικά συστήματα ήτανε πιστά προσδεμένη η ζήση τους ολάκερη και όπως διαφέρανε οι εργασίες και τα σύνεργα τση δουλειάς από εποχή σε εποχή, έτσι ακριβώς ήτανε διαφορετική και η πνευματική τους συμπεριφορά από γιορτή σε γιορτή. Αυτές οι εναλλαγές γέμιζαν το στομάχι, μα γέμιζαν και τη ζωή τους, της έδιναν νόημα, ουσία, ομορφιά.
Έτσι, πιστεύω, πως φθιάχτηκε ο Ελληνορθόδοξος τρόπος ζωής, τα ήθη και τα έθιμά μας, η κουλτούρα μας και ακουμπούνε από γενιά σε γενιά, ίσαμε το μακρινό Βυζάντιο κι ακόμη παραπέρα, ίσαμε την αρχαία Ελλάδα. Για τούτο άντεξαν αιώνες και χιλιετίες ως τις μέρες μας, γιατί ήτανε γερά δεμένα πάνω στο ίδιο άρμα, που σήκωναν οι δυο παράλληλοι, γεροί τροχοί, με κίνηση προς την ίδια πορεία, τη δύσκολη πορεία του Ελληνισμού.
Η ζωή αυτή των προγόνων μας στην αέναη, όπως ανάφερα, περιστροφική κίνηση, του βιοποριστικού και του θρησκευτικού ή λατρευτικού κύκλου, πρέπει να καταγραφεί απ’ όσους την έζησαν, όσο πιο πιστά γίνεται, κομμαθιασμένη σε μικρότερες κοινωνικές και γεωγραφικές ενότητες, για να ‘χομε πληρέστερη εικόνα της, εικόνα γνήσια, αμόλυντη, αδιάβλητη.
Αυτές οι απλοϊκές, αλλά φιλοσοφημένες γενιές, ονόμαζαν τις σκολάδες από την Κυριακή των Βαγιώ, μέχρι την Κυριακή του Θωμά με μια και μοναδική λέξη, με τη λέξη Λαμπρόσκολα. Λέξη σύνθετη, μα περικλείει μέσα της ούλο το τελετουργικό και γιορταστικό μεγαλείο της πιο τρανής γιορτής της Ορθοδοξίας, της Ανάστασης του Χριστού, της Λαμπρής. Οι περισσότεροι δεν καταλάβαιναν τα γράμματα τσ’ εκκλησάς, όμως αντιλαμβάνονταν το βαθύτερο νόημά τους. Παρακολουθούσαν καταπόδι το Θείο Πάθος, σαν τους πιστούς μαθητές του Κυρίου, τον Πέτρο και τον Ιωάννη, και ό,τι δεν μπορούσαν να ξεδιαλύνουν με το μυαλό, προσφερόταν μ’ ευχαρίστηση να το πράξουν το συναίσθημα, η φαντασία και η ψυχή τους. Και το Θείο Δράμα ξεδιπλώνονταν ζάλο και ζάλο, μέρα με τη μέρα στ’ αυγικά της Μεγαλοβδομάδας στη μεσοσκότεινη, πετρόχτιστη εκκλησά, από τα γράμματα που διάβαζε ο παπάς με τον αναγνώστη.
Τα πρόσωπα αγέλαστα, πένθιμα, σκυθρωπά. Τα κορμιά όρθια, ασάλευτα, βαριά από τα βάσανα και την κούραση τση μέρας, παρακολουθούσαν με κατάνυξη τις βραδινές τελετές. Οι άντρες αξύριστοι με ριγμένο το μαύρο κρουσσάτο κεφαλομάντηλο στον ώμο και οι γυναίκες με τις μπολίδες στα μαλλιά. Σε μαύρο χρώμα οι γριές και οι χήρες, σε άσπρο οι νεότερες ανύπαντρες και χαιράμενες.
Ο απλοϊκός αυτός κόσμος, ο γεμάτος πίστη και συναίσθημα, εκφραζόταν με το ίδιο ακριβώς τρόπο, απλοϊκά, χωρίς ρητορικά σχήματα και μεγάλες κουβέντες. Είχενε καταγράψει την πορεία του Θείου Δράματος με τη γλώσσα τη δική του, χωρίς περιστροφές. Απλά, λιγόλογα, σταράτα, στα μέτρα δηλαδή τα δικά ντου. Να πως περίγραφε την πορεία αυτή:
«Μεγάλη Δευτέρα μεγάλη μαχαίρα
Μεγάλη Τρίτη ο Χριστός εκρίθη
Μεγάλη Τετράδη ο Χριστός εχάθη
Μεγάλη Πέμπτη ο Χριστός ευρέθη
Μεγάλη Παρασκή ο Χριστός εις το καρφί
Μεγάλο Σαββάτο ο Χριστός στον τάφο
Μεγάλη Κυριακή ο Χριστός αναστημένος κι ο Ιούδας κρεμασμένος».
Τα δώδεκα Ευαγγέλια της Μεγάλης Πέμπτης άφηναν τη φαντασία να σεργιανίζει από το όρος των Ελαιών, στα στενοσάκακα της Ιερουσαλήμ και τις αυλές των Αρχιερέων της. Καθένας από το εκκλησίασμα έσαζε με δικά του καλούπια τις πονηρές φάτσες των Οβραίων, του Ιούδα, του Πόντιου Πιλάτου και του αχάριστου όχλου. Όλα, όμως, αυτά σταματούσαν, όταν ακουγόταν το «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…». Απλωνόταν νεκρική σιγή. Το θλιμμένο πρόσωπο του Εσταυρωμένου δεν άφηνε περιθώρια στη φαντασία για σεργιάνι. Η ωμή πραγματικότητα καθήλωνε τη σκέψη. Οι γυναίκες παρακολουθούσαν τις διηγήσεις από τις δώδεκα Ευαγγελικές περικοπές με μεγάλη προσοχή. Κάθε φορά έσφιγγαν κι από ένα κόμπο στην κλωστή που κρατούσαν, λες και έδεναν μέσα τα λόγια του Ευαγγελίου. Οι δώδεκα κόμποι ήτανε φυλαχτό για το παιδί, το εγγονάκι, το ξενιτεμένο δισέγγονο. Ούλοι τούτοι είχανε θέση στο νου και στην καρδιά των ηλικιωμένων γυναικών. Ούλα τούτα τα αγαπημένα πρόσωπα συνδέοταν στις προσευχές τω γυναικώ με τη μεσοσκότεινη πετρόχτιστη εκκλησά στο ταπεινό χωριουδάκι.
Η επόμενη μέρα, η Μεγάλη Παρασκή, είναι η πιο θλιμμένη μέρα τση χριστιανοσύνης. Από το πρωί οι αθρώποι του χωριού ήτανε στο πόδι. Οι καμπάνες χτυπούσαν νεκρίκια. Τ’ αγριολούλουδα τ’ Απρίλη μαζεύονταν μάτσα-μάτσα στην εκκλησά, για να στολίσουν τον Επιτάφιο. Τη μέρα αυτή γυναίκες κι άντρες, πατούλιες-πατούλιες, επισκέφτονταν τσ’ εκκλησές και τα ξωκλήσια της περιοχής, για να θυμιάσουν. Την καρδιά τους ξεχειλισμένη από πίστη, ένα μπουκάλι λάδι και λίγα λουλούδια ήτανε τα δώρα που βαστούσαν στους αγίους της περιοχής. Στον Άη Γιώργη, τον καπετάνιο άγιο, με τ’ όμορφο άτι και το μακρύ δόρυ. Τον Άη Νικόλα, τον ψαρογένη, το θαλασσοδαρμένο. Τον Άη Αντώνη, τον ερημίτη…
Οι πιο θαρραλέοι ξεκινούσαν το πρωί, για ν’ ανέβουν σε ψηλές βουνοκορφές, να θυμιάσουν και να προσκυνήσουν αγίους σε ξωκλήσια μακρινά και απρόσιτα. Η πεζοπορία διαρκούσε πολλές ώρες. Έφευγαν το πρωί και γυρνούσαν το απόγευμα. Είχανε, όμως, ετούτοι πολλά να διηγηθούν, που πολλές φορές ήτανε πασπαλισμένα με μπόλικο αλατοπίπερο.
Το βραδάκι αρχίνιζε η τελετή του Επιταφίου και τα «Εγκώμια». Τα τροπάρια πένθιμα, τα λόγια βαριά και ο κόσμος θλιμμένος. Ακολουθούσε η περιφορά του Επιταφίου, γύρω από την εκκλησά στην αρχή και μετά σ’ ολόκληρο το χωριό. Μπροστά πήγαινε ο μεγάλος ξύλινος σταυρός, πίσω ο Επιτάφιος με το «νεκρό σώμα» του Κυρίου και παραπίσω ο παπάς με τον αναγνώστη. Οξαποπίσω ακλουθούσε το χωριό. Σε κάθε σταυροδρόμι γινότανε δέηση. Σε κάθε αυλόπορτα περίμενε η Κερά του σπιθιού με αναμμένο το θυμιαστήρι. Θύμιαζε ευλαβικά τον Επιτάφιο, περνούσε από κάτω του και η πένθιμη πομπή συνέχιζε το δρόμο της.
Από τη μια άκρη του χωριού, ίσαμε την άλλη αντηχούσαν τα πένθιμα τροπάρια, ώσπου φτάνανε ούλοι μαζί στο σημείο απ’ όπου είχανε ξεκινήσει. Εδώ, κάτω από το επιβλητικό καμπαναριό, στην αυλή της πετρόχτιστης παμπάλαιας εκκλησάς, κάθε χρόνο το βράδυ της Μ. Παρασκής γίνεται ένα άτυπο προσκλητήριο νεκρών. Μνημονεύονται οι νεκροί, δίπλα ακριβώς από τον τάφο του «νεκρού Ιησού».
Ο παπάς έβαζε αρχή και μνημόνευγε:
-”Ελέησον ημάς ο Θεός, κατά ο μέγα έλεός Σου, δεόμεθά Σου, επάκουσον και
ελέησον.
-Κύριε ελεήσον.
-Έτι δεόμεθα υπέρ μακαρίας μνήμης και αιωνίου αναπαύσεως πάντων των επ’ ελπίδι αναστάσεως ζωής αιωνίου κεκοιμημένων, των ενθάδε ευσεβώς κειμένων και απανταχού ορθοδόξων Χριστιανών, βασιλέων, πατριαρχών, αρχιερέων, ιερέων, ιερομονάχων, ιεροδιακόνων, μοναχών, πατέρων, προπατόρων, πάππων, προππάπων, γονέων, συζύγων, τέκνων, αδελφών και συγγενών ημών, εκ των απ’ αρχής και μέχρι των εσχάτων, και υπέρ του συγχωρηθήναι αυτοίς παν πλημμέλημα εκούσιον τε και ακούσιον.
-Κύριε ελεήσον.
-Μνήσθιτι, Κύριε, και των δούλων Σου……….»
Στο σημείο αυτό άρχιζε «το προσκλητήριο των νεκρών».
Πρέπει ωστόσο να τονίσω, ότι στο νου και στην καρδιά των παλιών μας δεν είχανε θέση μόνο οι ζωντανοί, παιδιά, εγγόνια, αδέρφια, δισέγγονα.
Θέση περίοπτη είχανε και οι ποθαμένοι, που δεν τους ξεχνούσαν ποτέ.
Στη διάρκεια του φαγητού, του πιοτού, αμοναχοί γή με παρέα αναστορούνταν τσ’ αποθαμένους και τους συγχωρούσαν. «Μακαρία τω-ν αποθαμένω μας» γή «Μακαρία ν-των-ε απού μασ-έ λείψανε» γή «Ο Θεός να των-έ συχωρέσει απού κάνανε κόπο και βρίχναμε και ‘μεις», ήτανε οι πιο συνηθισμένοι συχωρεμοί σε καθημερινή βάση.
Αυτό που γινότανε, όμως, την Μ. Παρασκή, μπροστά από τον Επιτάφιο, ήτανε τελείως διαφορετικό, μια και η αναφορά στους νεκρούς γινότανε επώνυμα. Εκεί, γυναίκες κι άντρες ξεδίπλωναν απού τη φούχτα του χεριού γή από την τσέπη την «αίτηση», δηλαδή ένα κομμάτι πρόχειρο χαρτί, όπου είχανε γραμμένα τα μικρά ονόματα των νεκρών τους και με τη σειρά το δίνανε στον παπά. Αυτός διάβαζε τα ονόματα δυνατά, καθαρά σαν προσκλητήριο των νεκρών γονέων, αδερφών, προπατόρων γενεές επί γενεών…
Καμιά φορά συνέβαινε να μην έχει γράψει «αίτηση» κάποια γριά. Πλησίαζε τότε τον παπά, έλεγε τα ονόματα προφορικά και αυτός τα επαναλάμβανε δυνατότερα.
Όταν τελείωνε το άτυπο αυτό προσκλητήριο, οι νεαροί που βαστούσαν τον Επιτάφιο, τον σήκωσαν ψηλά, για να περάσει από κάτω του ο κόσμος και η τελετή του Επιταφίου τελείωνε.
Το Μεγάλο Σαββάτο η κινητικότητα του κόσμου μεταφερότανε στις πιο επείγουσες δουλειές των σπιθιώ και τω-ν χωραφιώ.
Εμείς, δηλαδή το κοπελολόι, κάναμε τις δικές μας ετοιμασίες από τις πρώτες κιόλας μέρες τση Σαρακοστής, για να γιορτάσομε τα Λαμπρόσκολα. Πρώτη μας δουλειά ήτανε ν’ αγοράσομε μια κούτα μπαρούτι. Ύστερα βρίχνανε χοντρό χαρτί και κόβαμε συμμετρικές κορδέλες και σάζαμε τα πλαταντζίκια και τα βαρελότα, που θα παίζαμε στην Ανάσταση. Τα πλαταντζίκια είχανε σχήμα ισόπλευρου τριγώνου, ενώ τα βαρελότα σχήμα σφαίρας. Η μαστοριά τους ήτανε στο τύλιγμα. Έπρεπε να καλύψομε καλά τις γωνίες στα πλαταντζίκια, για να μην ξεφουσκίσουν και μας κοροϊδεύουν. Τελευταία τοποθετούσαμε το φτίλι. Αυτό μετάδινε τη φωθιά στο μπαρούτι και γινότανε η έκρηξη.
Τη Μεγαλοβδομάδα το πρόγραμμα άλλαζε. Αποκλειστική μας ασχολία ήτανε να σάξομε τον Ο(ρ)φανό και να κάψομε τον Ιούδα. Αυτός ο πανούργος μαθητής του Κυρίου φάνταζε στα μάθια μας ως αιτία του κακού που γίνηκε. Εμείς, τα κοπέλια, αναλαμβάναμε την υποχρέωση να πάρομε εκδίκηση. Στους μικρούς μας ώμους έπεφτε αυτό το βαρέ φορτίο.
Από την Κυριακή τω Βαγιώ κουβαλούσαμε δεμάθια με ξύλα στην αυλή τσ’ εκκλησάς. Η πομπή με τα δεμάθια τα ξύλα στη ράχη έμοιαζε με τους μελιντάκους, γιατί πολλές φορές ο όγκος του δεμαθιού ήτανε δυσανάλογος με τον όγκο του κορμιού μας, όμως εμείς εκεί, σιγά-σιγά τα καταφέρναμε. Τα ξύλα στοιβιάζονταν το ‘να δεμάτι απάνω στ’ άλλο, σε κυκλική βάση σαν αλώνι και σάζαμε τον Ορφανό. Πολλές φορές βάναμε σκάλα, για ν’ ανεβάσομε τα δεμάθια πιο ψηλά. Όσο πιο πολύ ανέβαινε ο Ορφανός μας, τόσο πιο πολύ καμαρώναμε εμείς, ενώ στην κορφή του στερεώναμε μια κρεμάλα.
Τελευταίο σάζαμε τον Ιούδα τον Ισκαριώτη, δηλαδή ένα σκιάχτρο παραγεμισμένο με μπόλικα άχερα και στη μέση του κρεμούσαμε επιδειχτικά το παραδοσάκουλο της φιλαργυρίας. Το απόγευμα του Μ. Σαββάτου το σκιάχτρο έμπαινε στη φυσική του θέση, δηλαδή στην κρεμάλα.
Ωστόσο η μεγάλη ώρα κοντοσίμωνε. Όλα ήτανε ετοιμασμένα. Ακόμη και τις θέσεις μας στη βάση του Ορφανού, απ’ όπου θα βάναμε φωθιά τα μεσάνυχτα, κατέχαμε τα κοπέλια.
Οι φούρνοι στα σπίθια του χωριού είχανε την τιμητική τους το Μ. Σαββάτο. Το φρεσκοψημένο σταρένιο ψωμί και τα καλοζυμωμένα λαμπροκούλουρα μοσκομυρίζανε. Η μυρωδιά των κουλιουρώ σκανδάλιζε μικρούς και μεγάλους, μετά από τόσες ημέρες νηστεία, αλλά κανένας δεν τολμούσε να υποκύψει στον πειρασμό. Πριν ειπωθεί το «Χριστός Ανέστη», δεν επιτρέπονταν να δοκιμάσομε. Το αντίθετο λογαριάζονταν ως μεγάλη ασέβεια.
Κατά τα λιοβουτήματα τα σπίθια του χωριού αντιφεγγίζανε από φλόγες φωθιάς. Στην αυλή κάθε σπιθιού καίγανε τον «Ιούδα». Η πράξη βέβαια αυτή είχενε συμβολικό χαραχτήρα, μια και πραγματικά της στοιχεία ήτανε μόνο η φωθιά, που έκαιγε ένα ξερό αχινόποδα. Τα υπόλοιπα είχανε σχέση με πρόσωπα, που έπαιξαν ρόλο στα γεγονότα του Θείου Δράματος, τις δοξασίες της κοινωνίας του χωριού και το γιορταστικό κλίμα των ημερών.
Το κάλεσμα της καμπάνας τα μεσάνυχτα μας εύρισκε στο πόδι, μικρούς και μεγάλους, με πρόσωπα γελαστά και χαρούμενα. Οι τσέπες των κοπελιώ ήτανε γεμάτες με πλαταντζίκια και βαρελότα, ενώ οι πιο λιχούδηδες κρατούσανε και κάμποσα κουλουράκια, για να τα φάνε μόλις ο παπάς θα έλεγε ο «Χριστός Ανέστη».
Ο παπάς ασπροφορεμένος έδινε το «άγιο φως» από την Ωραία Πύλη.
Το εκκλησίασμα έβγαινε σιγά-σιγά έξω. Ακολουθούσαν τα εξαπτέρυγα, η εικόνα της Ανάστασης και ο παπάς με το Ευαγγέλιο. Η πομπή αυτή έκανε τρεις περιφορές γύρω από την εκκλησία.
Το φεγγάρι έβγαινε την ώρα εκείνη από την κορφή του Κέντρους και οι ασημένιες αχτίνες του έντυναν μ’ ένα μαγευτικό, απόκοσμο περιτύλιγμα ό,τι συναντούσαν μπροστά τους. Την ίδια ώρα, ψηλά στην πλαγιά, ένας τρουλίτης έκανε καντάδα στην αγαπημένη του, που πύρωνε τ’ αυγά καθισμένη στην αναπαυτική φωλιά του ζευγαριού.
Ο παπάς ανέβαινε στην καθιερωμένη θέση, διάβαζε το Ευαγγέλιο, θύμιαζε με το θυμιατό και αναφωνούσε όσο πιο μελωδικά μπορούσε το χαρμόσυνο μήνυμα: «Χριστός Ανέστη εκ νεκρών…».
Οι μεγάλοι επαναλάμβαναν τον αναστάσιμο ύμνο, ενώ, εμείς, βάναμε φωθιά στον Ορφανό, που γλήγορα τυλίγονταν στις φλόγες. Το θέαμα ήτανε καταπληχτικό. Οι κόκκινες γλώσσες της φωθιάς με τον πυκνό καπνό έσκιζαν την ήσυχη και υγρή απριλιάτικη νύχτα και ανέβαιναν μεσούρανα. Ύστερα αρχίζαμε να πετούμε τα πλαταντζίκια, ενώ η γκυκόλαλη φωνή της καμπάνας διαλαλούσε την Ανάσταση του Κυρίου ίσαμε τ’ απέναντι χωριά κι ακόμη παραπέρα. Σε λίγο γινότανε το ίδιο και σ’ αυτά και το αναστάσιμο μήνυμα μεταδινότανε από χωριό σε χωριό, από σπίτι σε σπίτι, από καρδιά σε καρδιά ως τα πέρατα τσ’ οικουμένης.
Σα γέμιζε η καρδιά των αθρώπω από χαρά, αγαλλίαση κι ελπίδα, σειρά έπαιρνε το στομάχι. Μερίδιο μαθές στη χαρά τση μέρας είχανε ούλες οι αισθήσεις. Αργά πια άρχιζε ο κόσμος να φεύγει για τα σπίθια του μεταφέροντας το φως της Ανάστασης εκεί με κεριά γή μεσοκαημένα ξύλα από το Ορφανό. Για τελευταία φορά ξανοίγαμε τον Ορφανό. Οι κόποι μας είχανε γενεί άθος και καπνός, μα εμείς καμαρώναμε, γιατί πήραμε εκδίκηση από την ανέντιμη προδοσία του Ιούδα και γιατί ειχαμε εισπράξει και αμέτρητα μπράβο από τους μεγάλους.
Στο ανώφιλιο της κεντρικής πόρτας του σπιθιού κάνανε το αναστάσιμο σημάδι με το κεράκι, δηλαδή ένα μεγάλο μαύρο σταυρό, ύστερα σβήνανε το λύχνο και τη λάμπα και τ’ ανάβανε με το φως της Ανάστασης, κατόπι η φαμελιά κάθιζε στο τραπέζι.
Την ημέρα τση Λαμπρής ανοίγανε οι καρδιές, ανοίγανε, όμως και οι πόρτες των ανθρώπω. Αυτοί καλοντυμένοι, χαρούμενοι, κεφάτοι όπως ήτανε, σμίγανε συγγενείς και φίλοι για να φάνε, να πιούνε και να ξεφαντώσουνε. Η δραστηριότητα η δική μας, δηλαδή των κοπελιώ, μεταφερότανε για αρκετές μέρες στις δυο καμπάνες του χωριού. Από το πρωί μέχρι το βράδυ δεν αφήναμε το χωριό να ησυχάσει. Πολλές φορές μας κυνηγούσανε, φεύγαμε προσωρινά και ξαναγυρίζαμε σε λίγο.
Η Διπλανάσταση το απόγευμα γινότανε με επισημότητα. Τότε βέβαια σταματούσε να παίζει η καμπάνα. Το χωριό μαζευότανε πάλι στην εκκλησά. Ο παπάς λαμπροφορεμένος κι ο κόσμος κεφάτος, χαρούμενος.
Οι νεαροί παίρνανε τις εικόνες. Την εικόνα τσ’ Ανάστασης και τις δυο μεγάλες εικόνες του τέμπλου και γινότανε η αναστάσιμη περιφορά στο χωριό, ανάλογη εκείνης του Επιταφίου. Στο τέλος της τελετής προσκυνούσανε με τη σειρά τσ’ εικόνες και το Ευαγγέλιο και αντάλλασσαν ευχές.
Ο λυρατζής του χωριού ξεκρεμούσε τη γλυκόλαλη λύρα, το «τίμιο ξύλο» όπως το λέγανε οι νεαροί, μαζευότανε αυτοί πρώτοι, οι μεγάλοι και οι γυναίκες στη συνέχεια και ξεκινούσε το γλέντι στην αυλή της πετρόχτιστης, παμπάλαιας εκκλησάς, κάτω από τον ίσκιο μιας μουρνές. Το άκουσμα της λύρας μάγευε τις καρδιές, μεθούσε το νου, παραμέριζε τα βάσανα, έλυνε τη γλώσσα κι έδινε φτερά στα πόδια. Λειτουργούσε σαν απαραίτητο συμπλήρωμα τση χαράς. Οι μαντινάδες άρχιζαν και η παρέα στελιωνόταν στο άψε σβήσε.
«Και του καιρού σα σήμερο, σαν τούτη την ημέρα,
να ‘μαστε ούλοι μας καλά στον καθαρό αέρα».
Το κέφι άναβε σιγά-σιγά και οι νεαροί π’ αγαπολογούσανε τσι κοπελιές του χωριού δεν κραθιότανε, μαρτυρούσανε με μαντινάδες το σεβντά τους:
“Περνάς και δε με χαιρετάς του χαρακιού ταιριάζεις,
μα γω, μικιό μου, σ’ αγαπώ μα συ γιάντα γρινιάζεις;
Τέσσερα μάθια, δυο καρδιές όντε συναντηθούνε
γλυκιές απού ‘ναι οι στιγμές, μα γλήγορα περνούνε.
Από την αυλή τσ’ εκκλησάς η παρέα έπιανε τα σπίθια του χωριού πόρτα πόρτα. Τους υποδεχότανε οι σπιτονοικοκύρηδες με φιλόξενη διάθεση:
«Χίλια καλώς ορίσετε, φίλοι μου και δικοί μου
κι-α-δε χωρεί το σπίτι μου, πάνω στην κεφαλή μου.
Απόψε θα γλεντίζομε, ώσπου να ξημερώσει κι ο ήλιος
ο παντοτεινός να βγει να μας σε δώσει».
Τσιγδινός Γεώργιος
Γλωσσάρι
Κρουσάτο: με κρόσσια
Μπολίδα: η μπόλια
Χαιράμενες (οι): αυτές που χαίρονται, οι παντρεμένες
Μπόλικο αλατοπίπερο (μτφ): με πολλά ψέματα
Κοπελολόι: τα κοπέλια, τα παιδιά
Τρουλίτης (ο): κορυδαλλός
Πλαταντζίκια: αυτοσχέδιες κροτίδες
Σάζω: φτιάχνω
Μελίντακας (ο): το μυρμήγκι
Παραδοσάκουλο: είδος αυτοσχέδιου πορτοφολιού
Άχερα (τα): άχυρα
Άθος (ο): η στάχτη
Διπλανάσταση (η): ο εσπερινός της αγάπης
Ανώφιλιο (το): ανώφλι
Μικιό (το): μικρό
Σεβντάς (ο): έρωτας
Άψε σβήσε: γρήγορα-γρήγορα
Ο βιοποριστικός κύκλος είχενε να κάμει με το στομάχι, με τα κόκαλα και το ψαχνό, ενώ ο πνευματικός κύκλος με το νου και την ψυχή και ό,τι παράγει το καθένα απ’ αυτά τα συστήματα. Και τα δυο βέβαια συστήματα είναι απαραίτητα, μα το δεύτερο είναι που κάνει το δίποδο ζώο να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα, τα τετράποδα ζωντανά, τα ζούμπερα όπως τα λέμε στην Κρήτη, μια και ψαχνό και στομάχι έχουν ούλα, νου όμως και ψυχή έχει μόνο ο άθρωπος. Κι αυτοί, δηλαδή οι παλιοί μας, είχανε και Νου και Ψυχή. Αυτά τα δυο ήτανε τα δώρα του ίδιου του Θεού προς τον άθρωπο.
Πάνω λοιπόν σ’ αυτά τα δυο κυκλικά συστήματα ήτανε πιστά προσδεμένη η ζήση τους ολάκερη και όπως διαφέρανε οι εργασίες και τα σύνεργα τση δουλειάς από εποχή σε εποχή, έτσι ακριβώς ήτανε διαφορετική και η πνευματική τους συμπεριφορά από γιορτή σε γιορτή. Αυτές οι εναλλαγές γέμιζαν το στομάχι, μα γέμιζαν και τη ζωή τους, της έδιναν νόημα, ουσία, ομορφιά.
Έτσι, πιστεύω, πως φθιάχτηκε ο Ελληνορθόδοξος τρόπος ζωής, τα ήθη και τα έθιμά μας, η κουλτούρα μας και ακουμπούνε από γενιά σε γενιά, ίσαμε το μακρινό Βυζάντιο κι ακόμη παραπέρα, ίσαμε την αρχαία Ελλάδα. Για τούτο άντεξαν αιώνες και χιλιετίες ως τις μέρες μας, γιατί ήτανε γερά δεμένα πάνω στο ίδιο άρμα, που σήκωναν οι δυο παράλληλοι, γεροί τροχοί, με κίνηση προς την ίδια πορεία, τη δύσκολη πορεία του Ελληνισμού.
Η ζωή αυτή των προγόνων μας στην αέναη, όπως ανάφερα, περιστροφική κίνηση, του βιοποριστικού και του θρησκευτικού ή λατρευτικού κύκλου, πρέπει να καταγραφεί απ’ όσους την έζησαν, όσο πιο πιστά γίνεται, κομμαθιασμένη σε μικρότερες κοινωνικές και γεωγραφικές ενότητες, για να ‘χομε πληρέστερη εικόνα της, εικόνα γνήσια, αμόλυντη, αδιάβλητη.
Αυτές οι απλοϊκές, αλλά φιλοσοφημένες γενιές, ονόμαζαν τις σκολάδες από την Κυριακή των Βαγιώ, μέχρι την Κυριακή του Θωμά με μια και μοναδική λέξη, με τη λέξη Λαμπρόσκολα. Λέξη σύνθετη, μα περικλείει μέσα της ούλο το τελετουργικό και γιορταστικό μεγαλείο της πιο τρανής γιορτής της Ορθοδοξίας, της Ανάστασης του Χριστού, της Λαμπρής. Οι περισσότεροι δεν καταλάβαιναν τα γράμματα τσ’ εκκλησάς, όμως αντιλαμβάνονταν το βαθύτερο νόημά τους. Παρακολουθούσαν καταπόδι το Θείο Πάθος, σαν τους πιστούς μαθητές του Κυρίου, τον Πέτρο και τον Ιωάννη, και ό,τι δεν μπορούσαν να ξεδιαλύνουν με το μυαλό, προσφερόταν μ’ ευχαρίστηση να το πράξουν το συναίσθημα, η φαντασία και η ψυχή τους. Και το Θείο Δράμα ξεδιπλώνονταν ζάλο και ζάλο, μέρα με τη μέρα στ’ αυγικά της Μεγαλοβδομάδας στη μεσοσκότεινη, πετρόχτιστη εκκλησά, από τα γράμματα που διάβαζε ο παπάς με τον αναγνώστη.
Τα πρόσωπα αγέλαστα, πένθιμα, σκυθρωπά. Τα κορμιά όρθια, ασάλευτα, βαριά από τα βάσανα και την κούραση τση μέρας, παρακολουθούσαν με κατάνυξη τις βραδινές τελετές. Οι άντρες αξύριστοι με ριγμένο το μαύρο κρουσσάτο κεφαλομάντηλο στον ώμο και οι γυναίκες με τις μπολίδες στα μαλλιά. Σε μαύρο χρώμα οι γριές και οι χήρες, σε άσπρο οι νεότερες ανύπαντρες και χαιράμενες.
Ο απλοϊκός αυτός κόσμος, ο γεμάτος πίστη και συναίσθημα, εκφραζόταν με το ίδιο ακριβώς τρόπο, απλοϊκά, χωρίς ρητορικά σχήματα και μεγάλες κουβέντες. Είχενε καταγράψει την πορεία του Θείου Δράματος με τη γλώσσα τη δική του, χωρίς περιστροφές. Απλά, λιγόλογα, σταράτα, στα μέτρα δηλαδή τα δικά ντου. Να πως περίγραφε την πορεία αυτή:
«Μεγάλη Δευτέρα μεγάλη μαχαίρα
Μεγάλη Τρίτη ο Χριστός εκρίθη
Μεγάλη Τετράδη ο Χριστός εχάθη
Μεγάλη Πέμπτη ο Χριστός ευρέθη
Μεγάλη Παρασκή ο Χριστός εις το καρφί
Μεγάλο Σαββάτο ο Χριστός στον τάφο
Μεγάλη Κυριακή ο Χριστός αναστημένος κι ο Ιούδας κρεμασμένος».
Τα δώδεκα Ευαγγέλια της Μεγάλης Πέμπτης άφηναν τη φαντασία να σεργιανίζει από το όρος των Ελαιών, στα στενοσάκακα της Ιερουσαλήμ και τις αυλές των Αρχιερέων της. Καθένας από το εκκλησίασμα έσαζε με δικά του καλούπια τις πονηρές φάτσες των Οβραίων, του Ιούδα, του Πόντιου Πιλάτου και του αχάριστου όχλου. Όλα, όμως, αυτά σταματούσαν, όταν ακουγόταν το «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…». Απλωνόταν νεκρική σιγή. Το θλιμμένο πρόσωπο του Εσταυρωμένου δεν άφηνε περιθώρια στη φαντασία για σεργιάνι. Η ωμή πραγματικότητα καθήλωνε τη σκέψη. Οι γυναίκες παρακολουθούσαν τις διηγήσεις από τις δώδεκα Ευαγγελικές περικοπές με μεγάλη προσοχή. Κάθε φορά έσφιγγαν κι από ένα κόμπο στην κλωστή που κρατούσαν, λες και έδεναν μέσα τα λόγια του Ευαγγελίου. Οι δώδεκα κόμποι ήτανε φυλαχτό για το παιδί, το εγγονάκι, το ξενιτεμένο δισέγγονο. Ούλοι τούτοι είχανε θέση στο νου και στην καρδιά των ηλικιωμένων γυναικών. Ούλα τούτα τα αγαπημένα πρόσωπα συνδέοταν στις προσευχές τω γυναικώ με τη μεσοσκότεινη πετρόχτιστη εκκλησά στο ταπεινό χωριουδάκι.
Η επόμενη μέρα, η Μεγάλη Παρασκή, είναι η πιο θλιμμένη μέρα τση χριστιανοσύνης. Από το πρωί οι αθρώποι του χωριού ήτανε στο πόδι. Οι καμπάνες χτυπούσαν νεκρίκια. Τ’ αγριολούλουδα τ’ Απρίλη μαζεύονταν μάτσα-μάτσα στην εκκλησά, για να στολίσουν τον Επιτάφιο. Τη μέρα αυτή γυναίκες κι άντρες, πατούλιες-πατούλιες, επισκέφτονταν τσ’ εκκλησές και τα ξωκλήσια της περιοχής, για να θυμιάσουν. Την καρδιά τους ξεχειλισμένη από πίστη, ένα μπουκάλι λάδι και λίγα λουλούδια ήτανε τα δώρα που βαστούσαν στους αγίους της περιοχής. Στον Άη Γιώργη, τον καπετάνιο άγιο, με τ’ όμορφο άτι και το μακρύ δόρυ. Τον Άη Νικόλα, τον ψαρογένη, το θαλασσοδαρμένο. Τον Άη Αντώνη, τον ερημίτη…
Οι πιο θαρραλέοι ξεκινούσαν το πρωί, για ν’ ανέβουν σε ψηλές βουνοκορφές, να θυμιάσουν και να προσκυνήσουν αγίους σε ξωκλήσια μακρινά και απρόσιτα. Η πεζοπορία διαρκούσε πολλές ώρες. Έφευγαν το πρωί και γυρνούσαν το απόγευμα. Είχανε, όμως, ετούτοι πολλά να διηγηθούν, που πολλές φορές ήτανε πασπαλισμένα με μπόλικο αλατοπίπερο.
Το βραδάκι αρχίνιζε η τελετή του Επιταφίου και τα «Εγκώμια». Τα τροπάρια πένθιμα, τα λόγια βαριά και ο κόσμος θλιμμένος. Ακολουθούσε η περιφορά του Επιταφίου, γύρω από την εκκλησά στην αρχή και μετά σ’ ολόκληρο το χωριό. Μπροστά πήγαινε ο μεγάλος ξύλινος σταυρός, πίσω ο Επιτάφιος με το «νεκρό σώμα» του Κυρίου και παραπίσω ο παπάς με τον αναγνώστη. Οξαποπίσω ακλουθούσε το χωριό. Σε κάθε σταυροδρόμι γινότανε δέηση. Σε κάθε αυλόπορτα περίμενε η Κερά του σπιθιού με αναμμένο το θυμιαστήρι. Θύμιαζε ευλαβικά τον Επιτάφιο, περνούσε από κάτω του και η πένθιμη πομπή συνέχιζε το δρόμο της.
Από τη μια άκρη του χωριού, ίσαμε την άλλη αντηχούσαν τα πένθιμα τροπάρια, ώσπου φτάνανε ούλοι μαζί στο σημείο απ’ όπου είχανε ξεκινήσει. Εδώ, κάτω από το επιβλητικό καμπαναριό, στην αυλή της πετρόχτιστης παμπάλαιας εκκλησάς, κάθε χρόνο το βράδυ της Μ. Παρασκής γίνεται ένα άτυπο προσκλητήριο νεκρών. Μνημονεύονται οι νεκροί, δίπλα ακριβώς από τον τάφο του «νεκρού Ιησού».
Ο παπάς έβαζε αρχή και μνημόνευγε:
-”Ελέησον ημάς ο Θεός, κατά ο μέγα έλεός Σου, δεόμεθά Σου, επάκουσον και
ελέησον.
-Κύριε ελεήσον.
-Έτι δεόμεθα υπέρ μακαρίας μνήμης και αιωνίου αναπαύσεως πάντων των επ’ ελπίδι αναστάσεως ζωής αιωνίου κεκοιμημένων, των ενθάδε ευσεβώς κειμένων και απανταχού ορθοδόξων Χριστιανών, βασιλέων, πατριαρχών, αρχιερέων, ιερέων, ιερομονάχων, ιεροδιακόνων, μοναχών, πατέρων, προπατόρων, πάππων, προππάπων, γονέων, συζύγων, τέκνων, αδελφών και συγγενών ημών, εκ των απ’ αρχής και μέχρι των εσχάτων, και υπέρ του συγχωρηθήναι αυτοίς παν πλημμέλημα εκούσιον τε και ακούσιον.
-Κύριε ελεήσον.
-Μνήσθιτι, Κύριε, και των δούλων Σου……….»
Στο σημείο αυτό άρχιζε «το προσκλητήριο των νεκρών».
Πρέπει ωστόσο να τονίσω, ότι στο νου και στην καρδιά των παλιών μας δεν είχανε θέση μόνο οι ζωντανοί, παιδιά, εγγόνια, αδέρφια, δισέγγονα.
Θέση περίοπτη είχανε και οι ποθαμένοι, που δεν τους ξεχνούσαν ποτέ.
Στη διάρκεια του φαγητού, του πιοτού, αμοναχοί γή με παρέα αναστορούνταν τσ’ αποθαμένους και τους συγχωρούσαν. «Μακαρία τω-ν αποθαμένω μας» γή «Μακαρία ν-των-ε απού μασ-έ λείψανε» γή «Ο Θεός να των-έ συχωρέσει απού κάνανε κόπο και βρίχναμε και ‘μεις», ήτανε οι πιο συνηθισμένοι συχωρεμοί σε καθημερινή βάση.
Αυτό που γινότανε, όμως, την Μ. Παρασκή, μπροστά από τον Επιτάφιο, ήτανε τελείως διαφορετικό, μια και η αναφορά στους νεκρούς γινότανε επώνυμα. Εκεί, γυναίκες κι άντρες ξεδίπλωναν απού τη φούχτα του χεριού γή από την τσέπη την «αίτηση», δηλαδή ένα κομμάτι πρόχειρο χαρτί, όπου είχανε γραμμένα τα μικρά ονόματα των νεκρών τους και με τη σειρά το δίνανε στον παπά. Αυτός διάβαζε τα ονόματα δυνατά, καθαρά σαν προσκλητήριο των νεκρών γονέων, αδερφών, προπατόρων γενεές επί γενεών…
Καμιά φορά συνέβαινε να μην έχει γράψει «αίτηση» κάποια γριά. Πλησίαζε τότε τον παπά, έλεγε τα ονόματα προφορικά και αυτός τα επαναλάμβανε δυνατότερα.
Όταν τελείωνε το άτυπο αυτό προσκλητήριο, οι νεαροί που βαστούσαν τον Επιτάφιο, τον σήκωσαν ψηλά, για να περάσει από κάτω του ο κόσμος και η τελετή του Επιταφίου τελείωνε.
Το Μεγάλο Σαββάτο η κινητικότητα του κόσμου μεταφερότανε στις πιο επείγουσες δουλειές των σπιθιώ και τω-ν χωραφιώ.
Εμείς, δηλαδή το κοπελολόι, κάναμε τις δικές μας ετοιμασίες από τις πρώτες κιόλας μέρες τση Σαρακοστής, για να γιορτάσομε τα Λαμπρόσκολα. Πρώτη μας δουλειά ήτανε ν’ αγοράσομε μια κούτα μπαρούτι. Ύστερα βρίχνανε χοντρό χαρτί και κόβαμε συμμετρικές κορδέλες και σάζαμε τα πλαταντζίκια και τα βαρελότα, που θα παίζαμε στην Ανάσταση. Τα πλαταντζίκια είχανε σχήμα ισόπλευρου τριγώνου, ενώ τα βαρελότα σχήμα σφαίρας. Η μαστοριά τους ήτανε στο τύλιγμα. Έπρεπε να καλύψομε καλά τις γωνίες στα πλαταντζίκια, για να μην ξεφουσκίσουν και μας κοροϊδεύουν. Τελευταία τοποθετούσαμε το φτίλι. Αυτό μετάδινε τη φωθιά στο μπαρούτι και γινότανε η έκρηξη.
Τη Μεγαλοβδομάδα το πρόγραμμα άλλαζε. Αποκλειστική μας ασχολία ήτανε να σάξομε τον Ο(ρ)φανό και να κάψομε τον Ιούδα. Αυτός ο πανούργος μαθητής του Κυρίου φάνταζε στα μάθια μας ως αιτία του κακού που γίνηκε. Εμείς, τα κοπέλια, αναλαμβάναμε την υποχρέωση να πάρομε εκδίκηση. Στους μικρούς μας ώμους έπεφτε αυτό το βαρέ φορτίο.
Από την Κυριακή τω Βαγιώ κουβαλούσαμε δεμάθια με ξύλα στην αυλή τσ’ εκκλησάς. Η πομπή με τα δεμάθια τα ξύλα στη ράχη έμοιαζε με τους μελιντάκους, γιατί πολλές φορές ο όγκος του δεμαθιού ήτανε δυσανάλογος με τον όγκο του κορμιού μας, όμως εμείς εκεί, σιγά-σιγά τα καταφέρναμε. Τα ξύλα στοιβιάζονταν το ‘να δεμάτι απάνω στ’ άλλο, σε κυκλική βάση σαν αλώνι και σάζαμε τον Ορφανό. Πολλές φορές βάναμε σκάλα, για ν’ ανεβάσομε τα δεμάθια πιο ψηλά. Όσο πιο πολύ ανέβαινε ο Ορφανός μας, τόσο πιο πολύ καμαρώναμε εμείς, ενώ στην κορφή του στερεώναμε μια κρεμάλα.
Τελευταίο σάζαμε τον Ιούδα τον Ισκαριώτη, δηλαδή ένα σκιάχτρο παραγεμισμένο με μπόλικα άχερα και στη μέση του κρεμούσαμε επιδειχτικά το παραδοσάκουλο της φιλαργυρίας. Το απόγευμα του Μ. Σαββάτου το σκιάχτρο έμπαινε στη φυσική του θέση, δηλαδή στην κρεμάλα.
Ωστόσο η μεγάλη ώρα κοντοσίμωνε. Όλα ήτανε ετοιμασμένα. Ακόμη και τις θέσεις μας στη βάση του Ορφανού, απ’ όπου θα βάναμε φωθιά τα μεσάνυχτα, κατέχαμε τα κοπέλια.
Οι φούρνοι στα σπίθια του χωριού είχανε την τιμητική τους το Μ. Σαββάτο. Το φρεσκοψημένο σταρένιο ψωμί και τα καλοζυμωμένα λαμπροκούλουρα μοσκομυρίζανε. Η μυρωδιά των κουλιουρώ σκανδάλιζε μικρούς και μεγάλους, μετά από τόσες ημέρες νηστεία, αλλά κανένας δεν τολμούσε να υποκύψει στον πειρασμό. Πριν ειπωθεί το «Χριστός Ανέστη», δεν επιτρέπονταν να δοκιμάσομε. Το αντίθετο λογαριάζονταν ως μεγάλη ασέβεια.
Κατά τα λιοβουτήματα τα σπίθια του χωριού αντιφεγγίζανε από φλόγες φωθιάς. Στην αυλή κάθε σπιθιού καίγανε τον «Ιούδα». Η πράξη βέβαια αυτή είχενε συμβολικό χαραχτήρα, μια και πραγματικά της στοιχεία ήτανε μόνο η φωθιά, που έκαιγε ένα ξερό αχινόποδα. Τα υπόλοιπα είχανε σχέση με πρόσωπα, που έπαιξαν ρόλο στα γεγονότα του Θείου Δράματος, τις δοξασίες της κοινωνίας του χωριού και το γιορταστικό κλίμα των ημερών.
Το κάλεσμα της καμπάνας τα μεσάνυχτα μας εύρισκε στο πόδι, μικρούς και μεγάλους, με πρόσωπα γελαστά και χαρούμενα. Οι τσέπες των κοπελιώ ήτανε γεμάτες με πλαταντζίκια και βαρελότα, ενώ οι πιο λιχούδηδες κρατούσανε και κάμποσα κουλουράκια, για να τα φάνε μόλις ο παπάς θα έλεγε ο «Χριστός Ανέστη».
Ο παπάς ασπροφορεμένος έδινε το «άγιο φως» από την Ωραία Πύλη.
Το εκκλησίασμα έβγαινε σιγά-σιγά έξω. Ακολουθούσαν τα εξαπτέρυγα, η εικόνα της Ανάστασης και ο παπάς με το Ευαγγέλιο. Η πομπή αυτή έκανε τρεις περιφορές γύρω από την εκκλησία.
Το φεγγάρι έβγαινε την ώρα εκείνη από την κορφή του Κέντρους και οι ασημένιες αχτίνες του έντυναν μ’ ένα μαγευτικό, απόκοσμο περιτύλιγμα ό,τι συναντούσαν μπροστά τους. Την ίδια ώρα, ψηλά στην πλαγιά, ένας τρουλίτης έκανε καντάδα στην αγαπημένη του, που πύρωνε τ’ αυγά καθισμένη στην αναπαυτική φωλιά του ζευγαριού.
Ο παπάς ανέβαινε στην καθιερωμένη θέση, διάβαζε το Ευαγγέλιο, θύμιαζε με το θυμιατό και αναφωνούσε όσο πιο μελωδικά μπορούσε το χαρμόσυνο μήνυμα: «Χριστός Ανέστη εκ νεκρών…».
Οι μεγάλοι επαναλάμβαναν τον αναστάσιμο ύμνο, ενώ, εμείς, βάναμε φωθιά στον Ορφανό, που γλήγορα τυλίγονταν στις φλόγες. Το θέαμα ήτανε καταπληχτικό. Οι κόκκινες γλώσσες της φωθιάς με τον πυκνό καπνό έσκιζαν την ήσυχη και υγρή απριλιάτικη νύχτα και ανέβαιναν μεσούρανα. Ύστερα αρχίζαμε να πετούμε τα πλαταντζίκια, ενώ η γκυκόλαλη φωνή της καμπάνας διαλαλούσε την Ανάσταση του Κυρίου ίσαμε τ’ απέναντι χωριά κι ακόμη παραπέρα. Σε λίγο γινότανε το ίδιο και σ’ αυτά και το αναστάσιμο μήνυμα μεταδινότανε από χωριό σε χωριό, από σπίτι σε σπίτι, από καρδιά σε καρδιά ως τα πέρατα τσ’ οικουμένης.
Σα γέμιζε η καρδιά των αθρώπω από χαρά, αγαλλίαση κι ελπίδα, σειρά έπαιρνε το στομάχι. Μερίδιο μαθές στη χαρά τση μέρας είχανε ούλες οι αισθήσεις. Αργά πια άρχιζε ο κόσμος να φεύγει για τα σπίθια του μεταφέροντας το φως της Ανάστασης εκεί με κεριά γή μεσοκαημένα ξύλα από το Ορφανό. Για τελευταία φορά ξανοίγαμε τον Ορφανό. Οι κόποι μας είχανε γενεί άθος και καπνός, μα εμείς καμαρώναμε, γιατί πήραμε εκδίκηση από την ανέντιμη προδοσία του Ιούδα και γιατί ειχαμε εισπράξει και αμέτρητα μπράβο από τους μεγάλους.
Στο ανώφιλιο της κεντρικής πόρτας του σπιθιού κάνανε το αναστάσιμο σημάδι με το κεράκι, δηλαδή ένα μεγάλο μαύρο σταυρό, ύστερα σβήνανε το λύχνο και τη λάμπα και τ’ ανάβανε με το φως της Ανάστασης, κατόπι η φαμελιά κάθιζε στο τραπέζι.
Την ημέρα τση Λαμπρής ανοίγανε οι καρδιές, ανοίγανε, όμως και οι πόρτες των ανθρώπω. Αυτοί καλοντυμένοι, χαρούμενοι, κεφάτοι όπως ήτανε, σμίγανε συγγενείς και φίλοι για να φάνε, να πιούνε και να ξεφαντώσουνε. Η δραστηριότητα η δική μας, δηλαδή των κοπελιώ, μεταφερότανε για αρκετές μέρες στις δυο καμπάνες του χωριού. Από το πρωί μέχρι το βράδυ δεν αφήναμε το χωριό να ησυχάσει. Πολλές φορές μας κυνηγούσανε, φεύγαμε προσωρινά και ξαναγυρίζαμε σε λίγο.
Η Διπλανάσταση το απόγευμα γινότανε με επισημότητα. Τότε βέβαια σταματούσε να παίζει η καμπάνα. Το χωριό μαζευότανε πάλι στην εκκλησά. Ο παπάς λαμπροφορεμένος κι ο κόσμος κεφάτος, χαρούμενος.
Οι νεαροί παίρνανε τις εικόνες. Την εικόνα τσ’ Ανάστασης και τις δυο μεγάλες εικόνες του τέμπλου και γινότανε η αναστάσιμη περιφορά στο χωριό, ανάλογη εκείνης του Επιταφίου. Στο τέλος της τελετής προσκυνούσανε με τη σειρά τσ’ εικόνες και το Ευαγγέλιο και αντάλλασσαν ευχές.
Ο λυρατζής του χωριού ξεκρεμούσε τη γλυκόλαλη λύρα, το «τίμιο ξύλο» όπως το λέγανε οι νεαροί, μαζευότανε αυτοί πρώτοι, οι μεγάλοι και οι γυναίκες στη συνέχεια και ξεκινούσε το γλέντι στην αυλή της πετρόχτιστης, παμπάλαιας εκκλησάς, κάτω από τον ίσκιο μιας μουρνές. Το άκουσμα της λύρας μάγευε τις καρδιές, μεθούσε το νου, παραμέριζε τα βάσανα, έλυνε τη γλώσσα κι έδινε φτερά στα πόδια. Λειτουργούσε σαν απαραίτητο συμπλήρωμα τση χαράς. Οι μαντινάδες άρχιζαν και η παρέα στελιωνόταν στο άψε σβήσε.
«Και του καιρού σα σήμερο, σαν τούτη την ημέρα,
να ‘μαστε ούλοι μας καλά στον καθαρό αέρα».
Το κέφι άναβε σιγά-σιγά και οι νεαροί π’ αγαπολογούσανε τσι κοπελιές του χωριού δεν κραθιότανε, μαρτυρούσανε με μαντινάδες το σεβντά τους:
“Περνάς και δε με χαιρετάς του χαρακιού ταιριάζεις,
μα γω, μικιό μου, σ’ αγαπώ μα συ γιάντα γρινιάζεις;
Τέσσερα μάθια, δυο καρδιές όντε συναντηθούνε
γλυκιές απού ‘ναι οι στιγμές, μα γλήγορα περνούνε.
Από την αυλή τσ’ εκκλησάς η παρέα έπιανε τα σπίθια του χωριού πόρτα πόρτα. Τους υποδεχότανε οι σπιτονοικοκύρηδες με φιλόξενη διάθεση:
«Χίλια καλώς ορίσετε, φίλοι μου και δικοί μου
κι-α-δε χωρεί το σπίτι μου, πάνω στην κεφαλή μου.
Απόψε θα γλεντίζομε, ώσπου να ξημερώσει κι ο ήλιος
ο παντοτεινός να βγει να μας σε δώσει».
Τσιγδινός Γεώργιος
Γλωσσάρι
Κρουσάτο: με κρόσσια
Μπολίδα: η μπόλια
Χαιράμενες (οι): αυτές που χαίρονται, οι παντρεμένες
Μπόλικο αλατοπίπερο (μτφ): με πολλά ψέματα
Κοπελολόι: τα κοπέλια, τα παιδιά
Τρουλίτης (ο): κορυδαλλός
Πλαταντζίκια: αυτοσχέδιες κροτίδες
Σάζω: φτιάχνω
Μελίντακας (ο): το μυρμήγκι
Παραδοσάκουλο: είδος αυτοσχέδιου πορτοφολιού
Άχερα (τα): άχυρα
Άθος (ο): η στάχτη
Διπλανάσταση (η): ο εσπερινός της αγάπης
Ανώφιλιο (το): ανώφλι
Μικιό (το): μικρό
Σεβντάς (ο): έρωτας
Άψε σβήσε: γρήγορα-γρήγορα
Τετάρτη 17 Μαρτίου 2010
ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΟΥ Ο ΚΙΣΣΟΣ
ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΟΥ Ο ΚΙΣΣΟΣ
Και μια και δυο
και χίλιες δυο φορές
στσι στράτες σου πορπάτησα .
Ήπια νερό και χόρτασα
στσι κρουσταλλένιες τσι πηγές σου.
Στην εκκλησιά τον Ο(ρ)φανό λαμπάδιασα,
λαχτάρισα στ' απόκρυμνες τσι ρεματιές σου!
Ξεφώνισα, εγλέντισα, αγάπησα
σαν ήμουν νιός στσι φτωχογειτονιές σου.
---
Πέρασ΄ η νιότη, τώρα μεσόκοπος,
εγέρασες κ΄ εσύ, φύγαν τα χρόνια!
Μουγγό τ' απόβραδο στον καφενέ,
χορτάριασαν και ρήμαξαν τα στενοδρόμια.
---
Θωρώ το ψυχομαχητό σου νά 'ρχεται,
θρηνώ που χάνεται η ζωή σου.
Ερείπια γεμίσανε τα σπλάχνα σου,
πέτρες και ξύλα σήπονται μαζί σου.
Μα έμεινε η σκλόπα να θρηνεί
δίπλα στη βρύση, που κρυγιό νερό σταλάζει,
η μόνη ελπίδα που κρατιέται ζωντανή
και προσδοκά τη νεκρανάστασή σου πάλι.
Γιώργης Τσιγδινός
δάσκαλος
Σκλόπα (η)=κουκουβάγια
Και μια και δυο
και χίλιες δυο φορές
στσι στράτες σου πορπάτησα .
Ήπια νερό και χόρτασα
στσι κρουσταλλένιες τσι πηγές σου.
Στην εκκλησιά τον Ο(ρ)φανό λαμπάδιασα,
λαχτάρισα στ' απόκρυμνες τσι ρεματιές σου!
Ξεφώνισα, εγλέντισα, αγάπησα
σαν ήμουν νιός στσι φτωχογειτονιές σου.
---
Πέρασ΄ η νιότη, τώρα μεσόκοπος,
εγέρασες κ΄ εσύ, φύγαν τα χρόνια!
Μουγγό τ' απόβραδο στον καφενέ,
χορτάριασαν και ρήμαξαν τα στενοδρόμια.
---
Θωρώ το ψυχομαχητό σου νά 'ρχεται,
θρηνώ που χάνεται η ζωή σου.
Ερείπια γεμίσανε τα σπλάχνα σου,
πέτρες και ξύλα σήπονται μαζί σου.
Μα έμεινε η σκλόπα να θρηνεί
δίπλα στη βρύση, που κρυγιό νερό σταλάζει,
η μόνη ελπίδα που κρατιέται ζωντανή
και προσδοκά τη νεκρανάστασή σου πάλι.
Γιώργης Τσιγδινός
δάσκαλος
Σκλόπα (η)=κουκουβάγια
Τρίτη 16 Μαρτίου 2010
ΤΟ ΣΚΟΛΕΙΟ
Θαύμαζα τα πλακάκια του δαπέδου. Το σκολειό ήτανε το μοναδικό οίκημα του χωριού, που είχε πλακοστρωθεί τα χρόνια εκείνα, με χρήματα που είχε προσφέρει ένας ξενιτευμένος μας από την Αμερική. Τα σπίθια ,στην καλύτερη περίπτωση, είχαν στο δάπεδο λίγη τσιμεντόστρωση, μα τα πιο πολλά είχανε κελτερίμι, πηλάσβεστο γ-ή σκέτο χιλιοπατημένο χώμα.
Σε κανένα μας δεν άρεσε η κλεισούρα του σκολειού. Ήτανε μεγάλο μαρτύριο! Ωστόσο όμως φαινόταν ξεκάθαρα πως εκεί ήτανε στεγασμένοι οι πόθοι και οι προσδοκίες ενός ολόκληρου χωριού, για τούτο ταχτικά και πάντα στερεότυπα επαναλαμβανόταν η συμβουλή των γονιών μας:
“'Αμε, παιδί μου, να μάθεις γράμματα, να γενείς άθρωπος ! Να μπεις σε μια θέση και κάθε εικοσι -εννιά να πηγαίνεις στο παραθυράκι κι ύστερα.....μήνας μπαίνει, μήνας βγαίνει!”
Αμ' εκείνη η επιμονή του Δασκάλου τι σου έλεγε; 'Αρον-άρον έπρεπε να μάθομε να ξεχωρίζομε πότε έχουμε διαίρεση μερισμού και πότε μετρήσεως. Εμένα 'δα με αρκούσε που κατάφερνα να κάνω διαίρεση. Είχα μάθει κι όλας νεράκι να λέω: “Ένα ψηφίο έχει ο διαιρέτης, ένα χωρίζομε κι απ' αριστερά του διαιρετέου...” Δεν πάει στσι χίλιους δαίμονες για διαίρεση μπλιό, έλεγα από μέσα μου, όταν με πολυδυσκόλευε, αλλά αν τολμούσα ας το άκουγε ο Δάσκαλος!
Μα κι εκείνοι οι κανόνες τση γραμματικής νομίζεις ότι ήτανε καλύτεροι; Παντού τα ίδια! Όλο τύπους και κανόνες είμασταν! Πότε κάνουμε πολλαπλασιασμό και πότε διαίρεση από τη μιά, τι λέμε ουσιαστικά, τι αντωνυμίες και τι ρήματα από τη μεριά τση γραμματικής και η κατάσταση δεν συμμαζευότανε......
Μέχρι να ζω θα θυμούμαι το συγκαθήμενό μου στο χοντροκομμένο ξύλινο θρανίο του σκολειού, που υπό την πίεση της “αγίας ράβδου” -έτσι λέγανε οι μεγαλύτεροι τη βίτσα που μας έδερναν- νόμιζε ο κακομοίρης πως εκάτεχε τον κανόνα των ρημάτων. Σήκωσε λοιπόν πρώτος και καμαρωτός τη χέρα ντου στο μάθημα και είπε: “Ρήματα λέμε,κύριε, τσι λέξεις που μας φανερώνουν, ότι ένα ζώο, ένα πρόσωπο γ-ή ένα πράμα ενεργείται, παθαίνει κάτι τις γ-ή βρίχνεται σε γ-κακή κατάσταση!”
Πρώτη φορά είδα το σουφρωμένο και ανέκφραστο πρόσωπο του Δασκάλου μου να ξεκαρδιστεί στα γέλια και τελικά με τα γέλια του πέρασε η όργητα και και η “αγία ράβδος” δεν έπεσε. Εμείς όμως με το γέλιο μάθαμε τον κανόνα των ρημάτων χωρίς να το καταλάβομε.
Σαν βγαίναμε όμως διάλειμμα του δίναμε και καταλάβαινε! Αμέσως ζωηρεύαμε! Παιγνίδι, τρέξιμο, ξεφωνητό και απαραίτητα στο χέρι μια συκομαϊδα. Αυτή αποτελούσε το κολατσιό μας. Παίζαμε πίσκουντα, μέλι γλυκύτατο, τη μέλισσα, καλόγερο, αμπάριζο, τριόδι, ντάμα, κυνηγητό, ψείρες, ποταμάκι, χωστοπούλι κ.ά. Στο χωστοπούλι έπρεπε να οριστεί -εμείς λέγεμε να βγει- 'κείνος που θα φύλαγε τη μάνα. Όσοι παίρναμε μέρος στο παιγνίδι σχηματίζαμε κύκλο. Κάποιος απ' όλους δείχνοντας με το δείχτη του χεριού ντου έλεγε συλλαβιστά τους παρακάτω στίχους:
“Έσπειρα κουκί, κουκάκι
κάτω στο μαλαθουνάκι
κι-ήρθεν ο μαμούρης
και μαμούρεψέ μου το.
Ποιο να βγάλω, ποιο ν' αφήσω
έβγα συ κουτσό αρνάκι.”
Στον καθένα από τους παίχτες αντιστοιχούσε από μία συλλαβή και ο κύκλος επαναλαμβανόταν. Σ' όποιον αντιστοιχούσε η τελευταία συλλαβή, δηλαδή το -κι, αυτός φύλαγε τη μάνα.
Τα ζευγάρια που έπαιζαν πίσκουντα ήτανε ξεκομμένα από τους υπόλοιπους. Με το παιγνίδι αυτό ασκούνται τα χέρια και δεν έχει εδώ φασαρία και τρεχάλα. Ωστόσο ο παίχτης που δεν έπαιζε καραδοκούσε καρτερικά πότε θα έχανε από τα χέρια τα πίσκουντα ο συμπαίχτης του και για να 'ρθει πιο γρήγορα το ποθούμενο έλεγε μεγαλόφωνα και ρυθμικά τσι παρακάτω στίχους:
“Ο χασάνης κατεβαίνει
από του παπά τ' αμπέλι
και βαστά το χάσι – χάσι,
Πάναγία μου, να χάσει !”
Αν κάποιος συμπαίχτης μας έκανε χιλέ, τον ονομάζαμε χιλετζή. Συγκρατούσαμε όμως τα νεύρα μας για καυγά, γιατί φοβούμασταν τις...... μεσολαβητικές συνέπειες της “αγίας ράβδου”, που, όπως έλεγαν οι μεγαλύτεροι, μόνο στα πηλοτσίκαλα και στα γυαλικά έκανε κακό. Δεν ήτανε και λίγες οι φορές που ο καυγάς ξεφούντωνε. Τί δε λέγαμε τότε! Για τον καθένα είχαμε σκαρώσει από κάτι. Στους συμπαίχτες μας για παράδειγμα, που τους έλειπε κανένα δόντι λέγαμε:
“Κουτσαδόντη μυλωνά,
το κουλούκι σου πεινά....”
Στους Αντώνηδες λέγαμε:
“Ντώνη-Ντώνη κατσαντώνη
το στιβάνι σου ξεντώνει.”
Στο μεταξύ τέλευε το διάλειμμα και μαζί μ' αυτό και η φασαρία του παιγνιδιού και “εισερχόμαστε κόσμιοι”, όπως μας έλεγε και ο Δάσκαλος στην τάξη και πάντοτε υπό τη σκέπη της παντοδύναμης “αγίας ράβδου.”
Γλωσσάρι: λεπίδα : το αργυλόχωμα
όργητα : ο θυμός
συκομαϊδα : μικρή δέσμη με ξερά σύκα
πίσκουντα : τα πεντόβολα
αμπάριζος: είδος κυνηγητού
χωστοπούλι: το κρυφτό
χιλές : ζαβολιά
πηλοτσίκαλο: τσουκάλι από πηλό
κουλούκι : ο μικρός σε ηλικία σκύλος
μεσοδόκι (το) : το ξύλινο δοκάρι στην οροφή των σπιτιών
Γιώργης Τσιγδινός
δάσκαλος
Κυριακή 14 Μαρτίου 2010
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΩΝ 14ης ΜΑΡΤΙΟΥ 2010
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΩΝ
ΜΕΛΗ 203
ΨΗΦΙΣΑΝ 150
ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΨΗΦΟΙ
ΑΝΥΦΑΝΤΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ 99
ΤΣΙΓΔΙΝΟΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ 31
ΑΝΥΦΑΝΤΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ 29
ΜΑΥΡΟΜΙΧΕΛΑΚΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΧΡΗΣΤΟΥ 24
ΤΣΙΓΔΙΝΟΣ ΜΙΧΑΗΛ ΑΝΔΡΕΑ 18
ΛΟΥΚΑΚΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ 16
ΠΕΤΡΟΥΛΑΚΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 16
ΖΩΝΟΥΔΑΚΗ ΜΑΡΙΑ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ 13
ΓΑΡΑΝΤΩΝΑΚΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ 11
ΣΤΡΑΤΙΔΑΚΗΣ ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ 11
ΤΣΙΓΔΙΝΟΥ ΜΑΡΙΑ ΙΩΑΝΝΟΥ 9
ΠΕΔΙΑΔΙΤΑΚΗΣ ΣΠΥΡΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ 8
ΝΙΚΟΛΙΔΑΚΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 6
ΓΑΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ 5
ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ ΕΛΕΓΚΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΨΗΦΟΙ
ΤΣΙΓΔΙΝΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ 77
ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΧΡΗΣΤΟΥ 51
ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΗ ΟΛΓΑ ΜΙΧΑΗΛ 50
ΜΑΥΡΟΜΙΧΕΛΑΚΗΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ 44
ΝΙΚΟΛΙΔΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΕΥΘΥΜΙΟΥ 33
ΓΡΗΓΟΡΑΚΗΣ ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ 16
ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΣΕ ΣΩΜΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ
ΑΝΥΦΑΝΤΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΑΝΥΦΑΝΤΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΛΟΥΚΑΚΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΕΛΟΣ
ΜΑΥΡΟΜΙΧΕΛΑΚΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΕΛΟΣ
ΠΕΤΡΟΥΛΑΚΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΤΣΙΓΔΙΝΟΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΑΜΙΑΣ
ΤΣΙΓΔΙΝΟΣ ΜΙΧΑΗΛ ΑΝΔΡΕΑ ΜΕΛΟΣ Β.ΓΡΑΜΜΑΤΕΑ
ΕΛΕΓΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΤΣΙΓΔΙΝΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ
ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΧΡΗΣΤΟΥ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΗ ΟΛΓΑ ΜΙΧΑΗΛ
ΜΕΛΗ 203
ΨΗΦΙΣΑΝ 150
ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΨΗΦΟΙ
ΑΝΥΦΑΝΤΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ 99
ΤΣΙΓΔΙΝΟΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ 31
ΑΝΥΦΑΝΤΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ 29
ΜΑΥΡΟΜΙΧΕΛΑΚΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΧΡΗΣΤΟΥ 24
ΤΣΙΓΔΙΝΟΣ ΜΙΧΑΗΛ ΑΝΔΡΕΑ 18
ΛΟΥΚΑΚΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ 16
ΠΕΤΡΟΥΛΑΚΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 16
ΖΩΝΟΥΔΑΚΗ ΜΑΡΙΑ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ 13
ΓΑΡΑΝΤΩΝΑΚΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ 11
ΣΤΡΑΤΙΔΑΚΗΣ ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ 11
ΤΣΙΓΔΙΝΟΥ ΜΑΡΙΑ ΙΩΑΝΝΟΥ 9
ΠΕΔΙΑΔΙΤΑΚΗΣ ΣΠΥΡΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ 8
ΝΙΚΟΛΙΔΑΚΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 6
ΓΑΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ 5
ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ ΕΛΕΓΚΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΨΗΦΟΙ
ΤΣΙΓΔΙΝΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ 77
ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΧΡΗΣΤΟΥ 51
ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΗ ΟΛΓΑ ΜΙΧΑΗΛ 50
ΜΑΥΡΟΜΙΧΕΛΑΚΗΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ 44
ΝΙΚΟΛΙΔΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΕΥΘΥΜΙΟΥ 33
ΓΡΗΓΟΡΑΚΗΣ ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ 16
ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΣΕ ΣΩΜΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ
ΑΝΥΦΑΝΤΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΑΝΥΦΑΝΤΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΛΟΥΚΑΚΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΕΛΟΣ
ΜΑΥΡΟΜΙΧΕΛΑΚΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΕΛΟΣ
ΠΕΤΡΟΥΛΑΚΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΤΣΙΓΔΙΝΟΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΑΜΙΑΣ
ΤΣΙΓΔΙΝΟΣ ΜΙΧΑΗΛ ΑΝΔΡΕΑ ΜΕΛΟΣ Β.ΓΡΑΜΜΑΤΕΑ
ΕΛΕΓΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΤΣΙΓΔΙΝΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ
ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΧΡΗΣΤΟΥ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΗ ΟΛΓΑ ΜΙΧΑΗΛ
Κυριακή 15 Νοεμβρίου 2009
ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΑΣ
Χωριό του Δήμου Λάμπης, σε απόσταση 33 χιλιομέτρων από το Ρέθυμνο και σε υψόμετρο 640 μέτρων. Το Τοπικό Διαμέρισμα Κισσού αποτελείται από δύο οικισμούς (Κισσός και Κισσού Κάμπος) .
Ιδρύθηκε γύρω στον 9ο – 10ο αιώνα και πήρε το όνομά του από τους πολλούς πετροκισσούς που υπάρχουν στην περιοχή. Το 1583 αναφέρεται από τον Καστροφύλακα με 222 κατοίκους, το 1884 στο Δήμο Αγίου Πνεύματος (είχε έδρα τον Άρδακτο) με 181 Χριστιανούς και 27 Τούρκους και το 1900 με 214 κατοίκους.
Το 1928 υπάγεται στην κοινότητα Αρδάκτου με 247 κατοίκους και από το 1935 ιδρύεται ομώνυμη κοινότητα που περιλαμβάνει και του Κισσού τον Κάμπο. Το 1940 είχε 254 κατ., το 1971 είχε 214 κατ., και το 1981 είχε 177 κατοίκους σύμφωνα με τις εκάστοτε απογραφές.
Βρισκόταν σε ακμή την Β’ Βυζαντινή περίοδο, όπως μαρτυρούν τα πολλά μνημεία που υπάρχουν μέχρι και σήμερα. Τα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι περισσότεροι Χριστιανοί κάτοικοι του εγκαταστάθηκαν κυρίως στην συνοικία Πέρα Ρούγα.
Ο οικισμός Κισσού Κάμπος άρχισε να δημιουργείται μετά την κατασκευή του Επαρχιακού δρόμου (περί το 1930) και τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει αξιόλογη ανάπτυξη.
Το κλίμα του χωριού είναι ιδιαίτερα ευνοϊκό με ελάχιστη υγρασία.
Αυτό σε συνδυασμό και με τις πάμπολλες φυσικές ομορφιές, τα μνημεία
και τη μοναδική θέα του χωριού το καθιστούν μοναδικό στην περιοχή.
Ιδρύθηκε γύρω στον 9ο – 10ο αιώνα και πήρε το όνομά του από τους πολλούς πετροκισσούς που υπάρχουν στην περιοχή. Το 1583 αναφέρεται από τον Καστροφύλακα με 222 κατοίκους, το 1884 στο Δήμο Αγίου Πνεύματος (είχε έδρα τον Άρδακτο) με 181 Χριστιανούς και 27 Τούρκους και το 1900 με 214 κατοίκους.
Το 1928 υπάγεται στην κοινότητα Αρδάκτου με 247 κατοίκους και από το 1935 ιδρύεται ομώνυμη κοινότητα που περιλαμβάνει και του Κισσού τον Κάμπο. Το 1940 είχε 254 κατ., το 1971 είχε 214 κατ., και το 1981 είχε 177 κατοίκους σύμφωνα με τις εκάστοτε απογραφές.
Βρισκόταν σε ακμή την Β’ Βυζαντινή περίοδο, όπως μαρτυρούν τα πολλά μνημεία που υπάρχουν μέχρι και σήμερα. Τα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι περισσότεροι Χριστιανοί κάτοικοι του εγκαταστάθηκαν κυρίως στην συνοικία Πέρα Ρούγα.
Ο οικισμός Κισσού Κάμπος άρχισε να δημιουργείται μετά την κατασκευή του Επαρχιακού δρόμου (περί το 1930) και τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει αξιόλογη ανάπτυξη.
Το κλίμα του χωριού είναι ιδιαίτερα ευνοϊκό με ελάχιστη υγρασία.
Αυτό σε συνδυασμό και με τις πάμπολλες φυσικές ομορφιές, τα μνημεία
και τη μοναδική θέα του χωριού το καθιστούν μοναδικό στην περιοχή.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)
